Włączenie do diety odpowiedniej ilości produktów spożywczych bogatych w błonnik (pieczywo żytnie razowe, zbożowe produkty spożywcze wzbogacane w błonnik, płatki osiane górskie, pieczywo mieszane z dodatkiem ziaren, orzechy, nasiona, warzywa) umożliwia spożycie zalecanych przez WHO (World Health Organization) 20-40 gramów błonnika na dobę. Błonnik to włókno pokarmowe, które stanowi grupę roślinnych cukrów złożonych pochodzących głównie ze ścian komórkowych roślin. W jego skład wchodzą substancje, takie jak ligniny, celulozy, pektyny, śluzy oraz gumy roślinne. Niektóre z nich rozpuszczają się w wodzie, inne są całkowicie nierozpuszczalne.
Dietetyka wyprowadza również podział na błonnik pokarmowy, występujący w diecie oraz suplementarny, czyli wyizolowany z różnych produktów i dodawany do żywności. Aby ułatwić spożywanie zalecanej ilości błonnika w diecie producenci żywności szukają nowych rozwiązań prozdrowotnych i często decydują się na wzbogacenie produktów spożywczych w błonnik np. celulozę. Szczególnie ważne dla diabetyków jest spożywanie zalecanej ilości błonnika. Pełni on bowiem niezwykle istotne funkcje w układzie pokarmowym – stymuluje wydzielanie śliny w ustach i soków trawiennych w żołądku, dzięki temu trawienie jest skuteczniejsze. Błonnik, regulując perystaltykę jelit, zapobiega również zaparciom. Niektóre formy włókna pokarmowego mają zdolność do fermentacji. Bakterie zamieszkujące szczególnie jelito grube wykorzystują błonnik, jako pożywkę. Prawidłowo odżywione bakterie, wykazują efekt prozdrowotny, ponieważ prawidłowa mikroflora jelitowa wzmacniania odporność organizmu.
Stwierdzono również, że przyjmowanie preparatów błonnikowych wpływa na utrzymanie odpowiedniej kwasowości jelit. To zaś redukuje rozrost niekorzystnej mikroflory, dzięki czemu organizm o wiele lepiej przyswaja mikroelementy takie jak: żelazo, cynk czy wapń. Włókno pokarmowe przyspiesza również pojawienie się uczucia sytości, co ogranicza spożywanie zbyt wielkich porcji i zapobiega podjadaniu między posiłkami. Wchłania ono także trójglicerydy i cholesterol, czyli substancje odpowiedzialne za tworzenie się blaszek miażdżycowych, dzięki czemu chroni układ krwionośny.
Działanie obniżające stężenie niekorzystnych frakcji cholesterolu ma szczególnie błonnik obecny w nasionach roślin strączkowych, owocach, warzywach i produktach zbożowych z pełnego przemiału jak: ciemne pieczywo z mąki z grubego przemiału, kasze: gryczana, jęczmienna oraz płatki owsiane. Zawartość odpowiedniej ilości błonnika w diecie spowalnia również proces trawienia cukrów przez co stężenie glukozy we krwi rośnie powoli. Dlatego podstawą diety osób z cukrzycą powinny być warzywa i pełnoziarniste produkty zbożowe, które dostarczają błonnika oraz wielu składników mineralnych i witamin.
W produktach zbożowych pełnoziarnistych jest więcej witamin z grupy B niż te z białej, oczyszczonej mąki. Szczególnie ważna dla diabetyków jest prawidłowa podaż, witamin B2, B12 oraz kwasu foliowego, ponieważ dochodzi u nich do zmniejszonego wchłaniania tych składników. W tej grupie osób istotne jest również zwiększone zapotrzebowanie na witaminę B6 – wiele leków ogranicza jej wchłanianie. Witamina ta jest niezbędna do przemiany białek i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Spożywanie błonnika wpływa również pośrednio na efekt hipocholesterolemiczny, ponieważ za jego pośrednictwem, powstają SCFA (krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe), których jedną z funkcji jest hamowanie syntezy cholesterolu w wątrobie. Sole kwasów żółciowych, a w tym cholesterol chętnie „wiążą się” z włóknami błonnika i wydalane są z organizmu.
Błonnik decyduje o efektywnym wychwycie kwasów żółciowych, zaś sam cholesterol w wolnej postaci trafia do wątroby. Tam jest wykorzystywany do syntezy kwasów żółciowych, co tym samym obniża jego stężenie w surowicy krwi. Istotne jest zwrócenie uwagi na sposób przygotowania dla osób starszych posiłków zawierających błonnik: można warzywa i owoce obrać ze skórki, drobno zetrzeć lub zmiksować ale najwięcej wartości odżywczych mają surowe warzywa i owoce. Włókno pokarmowe w układzie pokarmowym wchłania również wodę, więc ważne jest spożywanie odpowiedniej ilości płynów, przyjmuje się 30 ml na kg masy ciała. Tak zaplanowane prawidłowe odżywianie zmniejsza umieralność na choroby przewlekłe oraz nowotwory, sprzyja więc długowieczności.
| ROZPUSZCZALNOŚĆ W WODZIE | |
| Rozpuszczalne | Nierozpuszczalne |
| • skrobia oporna • b-glukany • gumy (guar) • pektyny • śluzy roślinne • frukto-oligosacharydy • niektóre hemicelulozy |
• celuloza • ligniny • pektyny • niektóre hemicelulozy |
Mgr Ewa Dygaszewicz,
Dietetyczka i edukatorka diabetologiczna
Prezes Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego PSD
Artykuł powstał przy współpracy z firmą Interfiber, międzynarodowym producentem błonnika pokarmowego
