Prawidłowo skomponowana dieta pokrywa zapotrzebowanie na energię pochodzącą z makroskładników w następujących proporcjach:

1. Węglowodany to podstawowe źródło energii dla naszych organizmów. Powinny one znajdować się w każdym posiłku, jednak ich ilość musi być kontrolowana, gdyż to one zasadniczo wpływają na stężenie glukozy we krwi. Węglowodany pełnią wiele funkcji fizjologicznych w naszym organizmie: regulują poziom sytości i głodu, wpływają na tempo przemiany materii, poprawiają wchłanianie wapnia, mają pozytywny wpływ na florę bakteryjną i stymulują prawidłową czynność jelit.

Gdzie znajdują się węglowodany?
Węglowodany znajdziemy przede wszystkim w:
• produktach zbożowych
• produktach mlecznych, również tych „naturalnych”
• suchych nasionach roślin strączkowych
• owocach
• niektórych warzywach (ziemniaki, gototowana marchew i buraki, dynia, bataty)
• słodyczach i wyrobach cukierniczych.

Tych ostatnich należy się wystrzegać, gdyż dostarczają jedynie energii bez żadnych wartościowych składników odżywczych i mogą gwałtownie podnosić stężenie glukozy. Wybierać należy węglowodany złożone, które są wolniej rozkładane na glukozę, a po ich spożyciu na długo utrzymuje się uczucie sytości. Niewystarczające spożycie produktów, zawierających węglowodany złożone, prowadzi do ogólnego zmęczenia, senności i rozkojarzenia.

Węglowodany złożone znajdziemy w: produktach pełnoziarnistych – pieczywo razowe, żytnie, orkiszowe, graham, płatki zbożowe (najlepiej owsiane górskie lub żytnie), otręby, ryż brązowy, grube kasze, razowy makaron oraz warzywa – groch, fasola, bób, soja, soczewica.

Brak wystarczających dowodów naukowych na ustalenie jednej, optymalnej ilości węglowodanów w diecie chorych na cukrzycę. Jeśli węglowodany pochodzą z produktów o niskim IG i dużym udziale błonnika, ich udział w ogólnej kaloryczności diety może być większy, nawet do 60%. Niższa podaż kalorii pochodzących z węglowodanów ok. 45% może być czasowo zalecana u chorych o niewielkiej aktywności fizycznej np. z uwagi na schorzenia współistniejące.

Co oznacza Indeks Glikemiczny?
Indeks glikemiczny węglowodanów (IG) pozwala podzielić produkty na takie, po spożyciu których poziom glukozy we krwi rośnie szybko, oraz na takie, po spożyciu których stężenie glukozy we krwi rośnie wolno.

Niski IG poniżej 55
– wolny wzrost i niski poziom glukozy we krwi oraz równie wolny jego spadek
– stabilny poziom cukru we krwi
– małe wydzielanie insuliny
– sytość

Wysoki IG powyżej 70
– gwałtowny skok poziomu glukozy we krwi, jak i szybki jego spadek, hiperglikemia -> hipoglikemia
– duże wydzielanie insuliny
– głód
– gromadzenie tłuszczu – sprzyjają tyciu

Aby obniżyć Indeks Glikemiczny należy:
• spożywać surowe warzywa przynajmniej do głównych posiłków
• przygotowywać potrawy al dente (nierozgotowane)
• dodawać białko do posiłków np. jogurt naturalny do owoców
• dodawać tłuszcz do potraw – najlepiej roślinny np. oliwa z oliwek do surówki
• dodawać kwas organiczny do posiłków np. ogórki kiszone do kanapki

2. Tłuszcze powinny zapewnić 25–40% wartości energetycznej diety. Rekomendowane są tłuszcze roślinne (oleje: rzepakowy, słonecznikowy, sojowy, lniany, oliwa z oliwek), z wyjątkiem oleju palmowego i kokosowego. Zalecane jest spożywanie do 3 razy w tygodniu tłustych ryb morskich.

Tłuszcze nasycone – pochodzenia zwierzęcego: tłuste mięsa np. wieprzowina, podroby, smalec, pełnotłuste produkty mleczne np. ser żółty, śmietana, masło, lody, powinny stanowić poniżej 10% wartości energetycznej diety. Należy podkreślić, że jedynie 40-55% spożywanego tłuszczu w naszej diecie to tłuszcz widoczny, czyli taki który dodajemy do potraw (masło, margaryna, oleje roślinne). Kolejne 55-60% to tzw. tłuszcz niewidoczny, który jest naturalnym składnikiem produktów spożywczych np. mięsa, mleka czy ryb.

TŁUSZCZ WIDOCZNY
oleje, oliwa, masło, margaryny, smalec, słonina, tran
TŁUSZCZ NIEWIDOCZNY
sery podpuszczkowe, śmietana, mięso, wędliny, jedzenie typu „fast food” (frytki, hamburgery, itp.), chipsy, czekolada

Ilość białka w diecie powinna być ustalana indywidualnie. Jak mówią zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego u większości chorych na cukrzycę, podobnie jak w populacji ogólnej, udział energii pochodzącej z białka w diecie powinien wynosić 15-20%. U chorych na cukrzycę typu 2 z nadmierną masą ciała dieta o obniżonej kaloryczności może zawierać 20–30% białka, ponieważ taka ilość zapewnia większą sytość oraz ułatwia redukcję i utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Chorzy z przewlekłą chorobą nerek powinni utrzymać podaż białka w ilości około 0,8-1 g/kg mc./dobę w zależności od stopnia niewydolności nerek.

Podsumowując. Nie ma diety uniwersalnej dla wszystkich pacjentów z cukrzycą. Proporcje makroskładników powinny być ustalane indywidualnie z uwzględnieniem:
• wieku,
• aktywności fizycznej,
• obecności powikłań cukrzycy,
• schorzeń dodatkowych,
• preferencji pacjenta.

Mgr Ewa Dygaszewicz,
Dietetyczka i edukatorka diabetologiczna
Prezes Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego PSD

Artykuł powstał przy wsparciu firmy Merck