W 2019 roku Polska jako pierwszy kraj w Europie Środkowo-Wschodniej dołączyła do światowego programu walki z cukrzycą Cities Changing Diabetes. Jest to bardzo ważny krok, ponieważ coraz więcej dzieci, młodzieży i dorosłych zmaga się z tym zaburzeniem metabolicznym. Jak obecnie wygląda sytuacja epidemiologiczna cukrzycy w Polsce? Co cukrzyca ma wspólnego z otyłością? Jakie działania zostaną podjęte w ramach światowego programu do walki z cukrzycą?
O tym między innymi rozmawiamy z Anną Śliwińską – prezeską Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków i członkinią rady programowej programu Cities Changing Diabetes.
Cukrzyca jest zaburzeniem metabolicznym, które dotyczy zarówno dzieci, jak i dorosłych. Objawia się podwyższonym poziomem cukru we krwi. Jeśli taki stan utrzymuje się przez długi czas, dochodzi do zaburzenia różnych ważnych funkcji w organizmie. Cukrzyca może m.in. uszkadzać oczy, nerki, serce, układ krwionośny i nerwowy. Wyróżnia się dwa podstawowe typu cukrzycy:
- cukrzycę typu 1 (zwaną insulinozależną), która jest chorobą autoimmunologiczną i występuje głównie u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych;
- cukrzycę typu 2, która stanowi 90% wszystkich zachorowań na cukrzycę i najczęściej występuje u osób otyłych oraz starszych. Niestety z roku na rok obserwujemy coraz więcej zachorowań także wśród dzieci i młodzieży.
Poza tym wyróżniamy także:
- cukrzycę typu 3 (cukrzycę wtórną), która rozwija się m.in. w konsekwencji różnych schorzeń, w tym chorób trzustki, zaburzeń hormonalnych lub stosowanych leków;
- Cukrzycę ciążową.
Sytuacja epidemiologiczna choroby otyłościowej i cukrzycy w Polsce
Statystyki dotyczące zapadalności na chorobę otyłościową, jak również cukrzycę w Polsce nie wyglądają dobrze i niestety mają tendencję wzrostową.
W 2021 roku na cukrzycę chorowało już około 3 mln Polaków (9,1%). W tej grupie znajduje się coraz więcej dzieci. Chociaż najmłodsi częściej cierpią na cukrzycę typu 1 (90% wszystkich przypadków cukrzycy u dzieci), to obecny styl życia bardzo sprzyja także rozwojowi cukrzycy typu 2.
Jeszcze w latach 70. ubiegłego wieku z nadmierną masą ciała zmagało się mniej niż 10% uczniów, a obecnie już co piąte dziecko w wieku szkolnym! Te dzieci są w grupie ryzyka rozwoju insulinooporności i cukrzycy typu 2.
Co istotne, badania jasno pokazują, że otyłość osiągnięta w najmłodszych latach aż u 70% osób utrzymuje się też w wieku dorosłym. Z kolei będąca konsekwencją otyłości cukrzyca typu 2 może być przyczyną powikłań sercowo-naczyniowych, niewydolności nerek, amputacji kończyn i powikłań prowadzących do ślepoty. Dlatego tak ważne jest, aby zapobiegać nadwadze i otyłości u dzieci oraz nie skazywać ich na szereg poważnych problemów zdrowotnych w wieku dorosłym.
Cities Changing Diabetes (CCD) – światowy program zapobiegania cukrzycy
Program Cities Changing Diabetes to inicjatywa globalna, która ma na celu ograniczenie galopującego rozwoju cukrzycy typu 2 poprzez podejmowanie szeregu lokalnych działań, dostosowanych do sytuacji i uwarunkowań w poszczególnych krajach. Program objął swoim zasięgiem już ponad 130 milionów osób w 41 krajach, w Polsce przystąpiły do niego Warszawa i Kraków.
Rada Naukowa programu w Polsce zadecydowała o skoncentrowaniu działań programowych na środowisku polskich szkół – na populacji dzieci i młodzieży oraz towarzyszącym im w rozwoju nauczycielom.
W ramach programu w pierwszej kolejności zostały przeprowadzone badania wśród licznej grupy 4200 nauczycieli z Warszawy i Krakowa. Sprawdzono, jaką mają wiedzę z zakresu zdrowego stylu życia i czy ją wykorzystują w codziennym życiu i pracy z uczniami. Zapytano ich też, co wiedzą na temat cukrzycy u dzieci i opieki nad nimi.
W wyniku przeprowadzonych badań powstał obszerny raport „Szkoła, gmina, system – partnerstwo przeciw otyłości i cukrzycy”, który przedstawia szereg raportów i rekomendacje interwencji systemowych oraz szkolnych, służących budowaniu skutecznej profilaktyki oraz kompleksowej diagnostyki, a także leczenia choroby otyłościowej u dzieci i młodzieży.
Informacje uzyskane w badaniach są także pomocne w przygotowaniu odpowiednich materiałów edukacyjnych – atrakcyjnych zarówno dla nauczycieli, jak i uczniów. Dzięki temu mogą być one wykorzystywane nawet w ramach godziny wychowawczej. Oczywiście najlepszym rozwiązaniem byłoby stworzenie osobnej przestrzeni, dodatkowych zajęć z wiedzy o zdrowiu, ale niestety nie zawsze jest na to czas, miejsce i potrzebne środki.
Nadwaga i otyłość – prosta droga do rozwoju cukrzycy typu 2
Cukrzyca typu 2 ściśle związana jest z otyłością. To właśnie nadprogramowe kilogramy są głównymi czynnikami ryzyka rozwoju insulinooporności, a w konsekwencji cukrzycy typu 2. A o dodatkowe kilogramy w obecnych czasach nietrudno. Jemy coraz więcej, a ruszamy się coraz mniej. Większość z nas ma pracę siedzącą i mało czasu na aktywność fizyczną. Do tego częściej sięgamy po żywność wysoko przetworzoną. Dotyczy to zarówno dorosłych, jak i osób niepełnoletnich.
Zatrważające jest, że polskie dzieci tyją najszybciej w całej Europie. Statystyki pokazują, że w Polsce już 30% dzieci i 20% młodzieży zmaga się z nadwagą lub otyłością, a jest to prosta droga do rozwoju cukrzycy typu 2.
Główni winowajcy nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży
Za rosnącą populację młodocianych z nadwagą i otyłością odpowiada co najmniej kilka czynników.
Po pierwsze, dzieci i młodzież spędzają już ponad 12 godzin dziennie przed ekranami komputerów i smartfonów. Po drugie, obserwujemy duży spadek aktywności fizycznej wśród polskich uczniów. Już co piąty ośmiolatek nie jest w ogóle aktywny fizycznie, a 80% nastolatków nie spełnia w tygodniu zaleceń umiarkowanej aktywności fizycznej. Po trzecie, dzieci i młodzież odżywiają się niezdrowo, tzn. nie spożywają wymaganej ilości warzyw i owoców, nadmiernie dosalają i dosładzają potrawy oraz często sięgają po żywność wysoko przetworzoną. Poza tym odżywiają się nieregularnie i coraz częściej nie jadają śniadań. Po czwarte, bagatelizują rolę snu, jako czynnika mającego znaczący wpływ na zdrowie. Tymczasem liczne badania jasno pokazują, że niewystarczająca liczba godzin snu zaburza równowagę energetyczną ustroju, co może prowadzić do rozwoju nadwagi i otyłości.
Do tego dochodzi przewlekły stres – a tego, jak wiemy, w ostatnich latach było pod dostatkiem. Pandemia COVID-19 oznaczała izolację społeczną. Dzieci miały zajęcia zdalne i wiele godzin spędzały przed ekranem komputera. Brak jakiejkolwiek aktywności fizycznej i stres, który wiele osób zajada, głównie jedzeniem słodkim, tłustym i wysoko przetworzonym – to wszystko także przyczyniło się do rozwoju otyłości, a w konsekwencji cukrzycy typu 2 u najmłodszych.
Jak można zapobiegać nadwadze i otyłości wśród dzieci i młodzieży?
Podstawą jest edukacja i to od najmłodszych lat. Rodzice, a następnie nauczyciele powinni propagować wśród dzieci zasady zdrowego stylu życia i uczyć prawidłowych nawyków. Taki jest też cel światowego programu Cities Changing Diabetes.
W programie wzięto pod lupę duże miasta, bo to tutaj problem otyłości i cukrzycy jest najpoważniejszy. Miejski styl życia im po prostu sprzyja. Mieszkańcy dużych miast mają mało ruchu, jedzą więcej wysoko przetworzonych produktów i są bardziej zestresowani. A zmiany wcale nie są tak trudne do wprowadzenia. Każdy może się zdrowo odżywiać i być aktywny fizycznie. Można zacząć od zwykłych spacerów czy ogólnodostępnej siłowni na świeżym powietrzu. Wystarczy tylko chcieć i być otwartym na zmiany.
Sytuacja dzieci z cukrzycą w Polsce
W raporcie „Szkoła, gmina, system – partnerstwo przeciw otyłości i cukrzycy” przedstawiono między innymi, jak wygląda opieka zdrowotna nad dziećmi z cukrzycą w placówkach szkolnych. W 2020 roku w Krakowie w 185 placówkach szkolnych działało 178 gabinetów profilaktyki zdrowotnej i pomocy przedlekarskiej. W większości z nich gabinety te były czynne tylko 1–2 razy w tygodniu. 45 placówek było otwartych przez 3 dni, 28 przez 4 dni a 43 przez 5 dni w tygodniu. Podobne statystyki dotyczyły innych miast w Polsce. To oznacza, że dzieci chore pozostają bez należytej opieki.
Ten sam raport pokazuje, jaka jest sytuacja dzieci zmagających się z cukrzycą typu 1. Okazuje się, że 13% ankietowanych rodziców spotkało się z odmową przyjęcia dziecka do szkolnej placówki, a 10% ankietowanych po poinformowaniu kadry o chorobie dostało propozycję przeniesienia dziecka. Nie wynika to ze złych chęci nauczycieli, a z braku odpowiedniego przeszkolenia. Ponadto 51% rodziców wskazało, że w szkole nie wyznaczono osoby, która w razie potrzeby mogłaby podać dziecku glukagon. W 54% placówek nie było osoby przeszkolonej w zakresie postępowania z uczniem z cukrzycą, a w 68% szkół nie było pielęgniarki dostępnej w pełnym wymiarze godzin. Dlatego tak bardzo potrzebna jest edukacja szkolnej kadry, rodziców i dzieci.
Podcast do wysłuchania – link poniżej
Źródło: radioklinika.pl
