Alkohol jest spożywany powszechnie także przez osoby z zaburzeniami metabolicznymi. Nie jest to substancja zalecana do spożycia przez osoby z cukrzycą według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Szczególnie wystrzegać się alkoholu powinni pacjenci z towarzyszącą neuropatią cukrzycową czy też hipertrójglicerydemią.
W tej części artykułu odpowiemy na pytania dotyczące wpływu alkoholu na układ krążenia, wątrobę oraz układ nerwowy.
Na czym polega niekorzystny wpływ alkoholu na układ krążenia?
Alkohol może wywołać upośledzenie czynności lewej komory serca od bezobjawowych zaburzeń do ciężkiej alkoholowej kardiomiopatii rozstrzeniowej. Przewlekłe nadużywanie alkoholu wiąże się z ryzykiem niewydolności serca, objawiającej się pogorszeniem tolerancji wysiłku, dusznością, narastającymi obrzękami. Szczególną postacią niewydolności serca jest zespół beri-beri. Zespól ten może rozwinąć się w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na tiaminę, witaminę B1, m.in. przy infekcji. Wówczas nawet w ciągu kilku dni mogą pojawić się objawy niewydolności serca. Alkoholowe uszkodzenie mięśnia sercowego może nakładać się na kardiomiopatię cukrzycową, co może skutkować zaostrzeniem objawów przewlekłej niewydolności serca oraz zaburzeniami rytmu serca, np. grożącego zatorami migotaniem przedsionków.
Czy alkohol może doprowadzić do zawału serca?
Pamiętajmy o tym, że cukrzyca zwiększa ryzyko zawału serca 2-krotnie, a wśród kobiet nawet 4-krotnie, w porównaniu z osobami bez cukrzycy. Dlatego szczególnie ważne jest nie spożywać ilości etanolu powyżej 300 g tygodniowo. Dawka ta zwiększa śmiertelność z powodu zawału serca.
Czy alkohol ma wpływ na rozwój nadciśnienia tętniczego i udar mózgu?
Nadciśnienie tętnicze stwierdza się u około 70% chorych na cukrzycę. Nadużycie alkoholu także zwiększa częstość występowania nadciśnienia tętniczego. Ważne jest zdawać sobie sprawę, że etanol w nadmiernych ilościach jest niezależnym czynnikiem ryzyka udaru mózgu. Jednocześnie istnieją doniesienia o potencjalnie pozytywnym wpływie etanolu na mniejsze ryzyku rozwoju miażdżycy. Obserwowane jest to przy spożywaniu alkoholu w stosunkowo małych ilościach, do 30 g na dobę dla mężczyzn oraz do 20 g dla kobiet, w szczególności dotyczy to czerwonego wina.
W jaki sposób etanol uszkadza wątrobę?
Alkohol etylowy i jego główny metabolit – aldehyd octowy – wywierają bezpośredni toksyczny efekt na komórki wątroby. Dzienne spożywanie przez mężczyzn alkoholu w ilościach około 40 g może doprowadzić do toksycznego uszkodzenia wątroby. W przypadku kobiet już dawka powyżej 20 g dziennie jest szkodliwa.
Alkoholowa choroba wątroby rozwija się stopniowo. Stwierdza się trzy stadia choroby: stłuszczenie wątroby, alkoholowe zapalenie wątroby, alkoholowa marskość wątroby. Stłuszczenie wątroby rozwija się u ponad 60% osób nadużywających alkoholu. Wówczas w komórkach wątroby gromadzą się krople tłuszczu. U pacjentów z cukrzycą, zwłaszcza źle wyrównaną, często obserwuje się towarzyszące stłuszczenie wątroby. Alkohol może nasilić te zaburzenia. W razie niezaprzestania picia alkoholu, u 30% osób stłuszczenie wątroby może przejść w alkoholowe zapalenie wątroby, a następnie w marskość wątroby. Marskość wątroby może rozwinąć się u 15% osób przewlekle nadużywających alkohol. W marskości wątroby obserwuje się zaburzoną produkcję glukozy przez wątrobę (glukoneogeneza), także upośledzone jest gromadzenie glikogenu w hepatocytach, rozkład insuliny oraz nasilenie insulinoopornośći tkankowej. U osób z cukrzycą może to doprowadzić do chwiejnego przebiegu choroby i większego ryzyka hipoglikemii.
Czy alkohol wpływa na obwodowy układ nerwowy?
Tak, alkohol w nadmiernych ilościach powoduje uszkodzenie tkanki nerwowej, nerwów obwodowych. Etanol oraz jego metabolit aldehyd octowy mają bezpośrednie toksyczne odziaływanie na tkankę nerwową, a także wpływają w sposób pośredni, doprowadzając do niedoboru witamin z grupy B, m.in. B1, B6, PP, B12. Nadużywanie alkoholu jest najczęstszą, po cukrzycy, przyczyną obwodowego uszkodzenia nerwów.
Neuropatia obwodowa może objawiać się jako zaburzenie czucia wibracji, osłabienie odruchów ścięgnistych, niezborność ruchowa, przeczulica skóry. Zaburzenia neurologiczne w postaci polineuropatii alkoholowej mogą nakładać się na uszkodzenie nerwów pojawiające się w przebiegu cukrzycy. Pamiętać musimy, że neuropatia obwodowa jest zasadniczym czynnikiem ryzyka zespołu stopy cukrzycowej.
Podsumowanie
Spożywanie alkoholu może być szczególnie szkodliwe dla osób chorujących na cukrzycę – wiąże się z ryzykiem rozwoju drugiej choroby, jaką jest przewlekły alkoholizm i jego narządowe następstwa. Pomimo doniesień o zmniejszeniu ryzyka incydentów sercowo-naczyniowych u osób spożywających niewielkie ilości alkoholu – potencjalne ryzyko uzależnienia, wielonarządowa toksyczność stosunkowo małej dawki etanolu, interakcje z lekami – decydują o tym, że lekarz nie powinien rekomendować spożywania alkoholu przez pacjentów z cukrzycą.
Irina Bosek
Dr n.med. diabetolog
Roman Kuczerowski
Dr n.med. diabetolog, endokrynolog
