Objawy cukrzycy typu 1 pojawiają się wówczas, gdy zdecydowana większość komórek beta trzustki jest już zniszczona. Co natomiast zyskalibyśmy, gdybyśmy wcześniej wiedzieli o toczącym się w organizmie procesie autoimmunologicznym? Jaki sens ma wykrywanie cukrzycy typu 1 na jej bezobjawowym etapie i czy jest to w ogóle możliwe?
Temat wczesnego wykrywanie cukrzycy typu 1 zaczął pojawiać się na agendzie międzynarodowych spotkań poświęconych tematom diabetologicznym. Wynika to m. in. z faktu ogromnego wzrostu zachorowań na ten typ cukrzycy. Przykładowo Europa ma najwyższy wskaźnik zachorowalności na cukrzycę typu 1 wśród dzieci i młodzieży oraz drugi najwyższy koszt leczenia cukrzycy na osobę na świecie. Obecnie w Europie liczba dzieci i młodzieży z cukrzycą typu 1 wynosi około 295 000 przypadków. Cukrzyca typu 1 jest problemem samego pacjenta, jego bliskich, ale też systemów opieki zdrowotnej w poszczególnych krajach, ponieważ jest to choroba przewlekła, której leczenia wymaga dużych nakładów. Z tego też powodu trwają próby ograniczenia liczby nowych zachorowań, co w przypadku schorzenia o podłożu autoimmunologicznym wcale nie jest takie oczywiste.
Dlaczego warto badać przeciwciała?
Dzięki badaniom przesiewowym na obecność autoprzeciwciał skierowanym przeciwko komórkom wysp trzustkowych można wykryć cukrzycę typu 1 miesiące, a nawet lata przed wystąpieniem pierwszych objawów. Co dzięki tej wiedzy zyskujemy?
Wczesna diagnoza mogłaby zapobiec przypadkom ciężkiej kwasicy ketonowej, która występuje u zdecydowanej większości osób, u których właśnie wykryto cukrzycą typu 1. Zaawansowana kwasica może doprowadzić do zagrażającej życiu śpiączki cukrzycowej, ale nawet jeśli nie mówimy o tak skrajnej sytuacji, jest to stan będący zagrożeniem dla zdrowia. Kwasica ketonowa może mieć daleko idące konsekwencje. Uznaje się, że może ona być przyczyną gorszego rozwoju poznawczego, szczególnie gdy występuje w dzieciństwie. Możliwość zapobiegania temu stanowi to jeden z benefitów wczesnego wyrywania cukrzycy typu 1; drugim, może jeszcze ważniejszym są nowe terapie immunomodulacyjne, dzięki którym można opóźnić w czasie, a niekiedy nawet zupełnie zatrzymać dalszy rozwój choroby. Inne benefity, wynikające z wczesnego wykrycia cukrzycy typu 1, zanim zacznie ona dawać objawy, to:
• Poprawa jakości życia pacjentów: Wczesna diagnoza umożliwia łagodniejsze przejście przez fazę początkową choroby, co zmniejsza stres i pozwala na szybszą adaptację do leczenia.
• Zwiększenie wiedzy o czynnikach ryzyka: Identyfikacja predyspozycji genetycznych i czynników środowiskowych pozwoli na rozwój strategii prewencji cukrzycy typu 1.
• Ochrona osoby, u której toczy się proces autoimmunologiczny przed bardzo złym samopoczuciem, jakie występuje przy już rozwiniętej, a jeszcze nieleczonej cukrzycy.
• Diagnoza jako impuls do zmian stylu życia na taki, który pozwoli odsunąć w czasie pełnoobjawową chorobę (np. poprzez modyfikację diety).
Samo badanie przeciwciał jest stosunkowo prostą i umiarkowanie kosztowną procedurą. Niestety ciągle jeszcze brakuje jasnych wytycznych dotyczących badań przesiewowych, w szczególności dalszego postępowania z osobami, u których takowe przeciwciała wykryto.
Pilotażowe badania przesiewowe
Różne kraje w Europie prowadzą badania przesiewowe i programy pilotażowe. Na przykład:
• Niemcy (program FR1DA) prowadzą badania przesiewowe u dzieci w wieku 2-10 lat.
• Wielka Brytania oferuje badania przesiewowe u dorosłych w ramach programu T1DRA, niezależnie od historii rodzinnej.
• Włochy uchwaliły ustawę o ogólnokrajowych badaniach przesiewowych w kierunku cukrzycy typu 1 oraz choroby trzewnej u dzieci i młodzieży.
Projekt EDENT1FI z 2023 roku, który realizowany jest także w Polsce, łączy partnerów z 13 krajów, aby zoptymalizować programy przesiewowe w Europie. W ramach projektu EDENT1FI w województwie mazowieckim uruchomiony został program pilotażowy w zakresie cukrzycy który obejmie 20 tysięcy dzieci. Celem badań przesiewowych jest rozpoznanie wczesnego, bezobjawowego stadium cukrzycy typu 1 u dzieci. Do programu mogą zgłaszać się rodzice z dzieckiem w wieku 2-17 lat, u których dotychczas nie stwierdzono cukrzycy.
Każde dziecko uczestniczące w programie będzie miało pobraną jednorazowo krew kapilarną przez nakłucie palca. Krew dziecka zostanie zbadana pod kątem autoprzeciwciał typowych dla cukrzycy typu 1 (GAFA, IA2A, ZnT8). Wytypowanie tych autoprzeciwciał jest oznaką stanu zapalnego komórek trzustki produkującej insulinę. Można je wykryć we krwi na wiele lat przed wystąpieniem pełnoobjawowej cukrzycy. Dzieci, u których będą obecne przeciwciała zostaną objęte dalszą opiekę w poradni diabetologicznej, aby opóźnić rozwój choroby. Informacje o tym, jak zgłosić się do programu znajdują się na stronie: https://bezcukrzycy.com/edent1fi/
Redakcja
