Obecnie uważa się, że dieta osoby chorującej na cukrzycę powinna opierać się na zasadach zdrowego odżywiania, będąc tylko w niektórych punktach nieco bardziej restrykcyjną (kwestia cukrów prostych, które w przypadku diabetyków powinny być zupełnie wyeliminowane, u osób zdrowych – ograniczone). Stąd powoli odchodzi się od określenia „dieta cukrzycowa” na rzecz zdrowego modelu żywienia. Czy faktycznie wystarczy odżywiać się zdrowo, by mieć kontrolę nad poziomem cukru we krwi? Które produkty i składniki pożywiania powinny być u diabetyków na cenzurowanym?
Na poziom cukru we krwi wpływ mają głównie trzy elementy:
- insulina i/lub leki doustne
- aktywność fizyczna
- spożywane posiłki
Leki oraz wysiłek obniżają poziom glukozy we krwi, jedzenie (głównie węglowodany) podnoszą glikemię. Cała sztuka polega na tym, aby umieć odpowiednio bilansować te trzy czynniki.
Skoro węglowodany podnoszą stężenie glukozy logicznym jest, że ich obecność w diecie powinna być limitowana.
Węglowodany w diecie diabetyka
W diecie osoby chorej na cukrzycę ważna jest nie tylko ilość węglowodanów (ani za dużo, ani za mało), ale także ich jakość. Węglowodany dzielą się na szybkowchłaniające i wolnowchłaniające, czyli na takie które szybko podnoszą poziom cukru we krwi i takie, po których reakcja ta jest powolna.
Do węglowodanów, które wchłaniają się szybko zalicza się m.in.:
- miód
- soki owocowe
- owoce
- słodycze
- syropy
- słodkie napoje
- mleko
- białe pieczywo
Do węglowodanów, które wchłaniają się wolno zaliczymy m.in.:
- grube kasze
- otręby pszenne
- pieczywo razowe,
- ciemny ryż,
- makarony razowe i ugotowane al dente.
- warzywa
- soki warzywne
Diabetycy powinni wybierać produkty, które wchłaniają się wolno, ponieważ zapobiega to niekorzystnym dla zdrowia, dużym wahaniom glikemii oraz hiperglikemii po posiłkach. Jednak rodzaj węglowodanów to nie wszystko. Ważne jest, aby w jednym posiłku nie było ich za dużo. Trzeba zatem pilnować zalecanych przez lekarza ilości produktów takich jak pieczywo, ziemniaki, kasze czy makarony. A te są różne, rekomendowane indywidualnie dla każdego pacjenta, w zależności od jego wieku, aktywności fizycznej oraz masy ciała. Wielu pacjentów z cukrzycą typu 2 ma nadwagę, więc celem stosowanej diety jest nie tylko utrzymywanie cukru w normie, ale i reedukacja nadprogramowych kilogramów.
Ważne jest to, by osoby chorujące na cukrzycą spożywały posiłki złożone, zawierające węglowodany, białko i tłuszcz. Tak skomponowany posiłek trawiony jest wolniej, przez co cukier po posiłku podnosi się w sposób powolny i stabilny. Dodatek białka i tłuszczu sprawia też, że siłą rzeczy jemy mniej węglowodanów, a to ona głównie podnoszą glikemię.
Chorując na cukrzycę powinny unikać potraw słodkich (ryzyko hiperglikemii), słonych (nadmiar soli prowadzi do nadciśnienia tętniczego) i tłustych (ryzyko nadwag i otyłości). Niestety dominująca obecnie w sprzedaży żywność wysoko przetworzona zazwyczaj zawiera bardzo dużo szkodliwych dla zdrowia substancji (cukru, solu, utwardzanych tłuszczy roślinnych). Dlatego zaleca się, aby wybierać żywność pełnowartościową, jak najmniej przetworzoną, zawierającą korzystny dla zdrowia błonnik, witaminy i mikroelementy.
Jak komponować posiłki przy cukrzycy?
W diecie diabetyka na pewno powinny znaleźć się:
- ryby (nawet tłuste, gdyż są źródłem korzystnych dla zdrowia kwasów tłuszczowych),
- chude mięsa i wędliny (najlepiej przygotowywane samodzielnie),
- warzywa (szczególnie spożywane na surowo),
- w umiarkowanej ilości warzywa strączkowe,
- orzechy,
- makaron gotowany al dente,
- pieczywo razowe i pełnoziarniste,
- kasze, otręby
- oliwa z oliwek,
- produkty nabiałowe typu jogurty naturalne, chude twarogi, twarde sery (ser żółty – w ograniczonej ilości i tylko wtedy, gdy nie mamy nadmiaru kilogramów).
Wielu pacjentów skarży się, że zasady żywienia przy cukrzycy są trudne, a sama dieta droga. Niekoniecznie tak musi być. Wprawdzie ryby i dobrej jakości mięso do tanich nie należą, ale przecież nie musimy, a wręcz nie powinniśmy jeść ich codziennie. Coraz częściej zwraca się uwagę na to, że jako społeczeństwo spożywamy za dużo mięsa i wędlin. I wcale nie służy to naszemu zdrowiu. Dlatego, lepiej sięgać po nie rzadziej, ale wybierać gatunki lepszej jakości. Zamiast białka zwierzęcego warto sięgać po białko pochodzenia roślinnego (strączki, ciecierzyca, quinoa).
Najprostszą zasada komponowania zdrowego menu brzmi – nigdy nie zapominaj o warzywach. Powinny być one dodatkiem do każdego posiłku. Warzywa są niskokaloryczne, zawierają sporo błonnika, dzięki czemu zapewniają uczucie sytości i regulują przemianę materii. Przy tym w większości mają niewielki wpływ na glikemie. Uważać należy jedynie na warzywa zawierające sporo skrobi, takie jak ziemniaki i strączki. Te drugie są za to dobrym źródłem białka.
Cukry proste w diecie diabetyka
Prawidłowe żywienie przy cukrzycy wymaga rezygnacji z cukrów prostych, czyli między innymi ze słodyczy. Nie tylko podnoszą one poziom cukru we krwi, ale też są kaloryczne i sprzyjają tyciu. Jednak cukry proste to nie tylko ciastka i czekolada, ale też owoce. Wielu diabetyków zapomina o tym, że owoce są bogate we fruktozę, która podnosi glikemię równie szybko co glukoza. Dlatego owoce są dozwolone jedynie w niewielkich ilościach. Dziennie nie należy zjadać więcej niż 300 g owoców, dodatkowo ilość tę należy podzielić na trzy porcje po 100 g. Nie bez znaczenia jest też rodzaj wybieranych owoców. Do tych bardziej polecanych diabetykom zalicza się truskawki, maliny, wiśnie, borówki, jabłka i gruszki.
Niektórzy dietetycy zalecają też, by owoców nie jeść później niż do godziny 15. Wynika do z faktu, że ponieważ zawierają dużo fruktozy, dostarczają też sporej dawki energii. Jeśli zjadane są późnym popołudniem może okazać się, że nie zdążymy tej energii wykorzystać i zostanie ona zamieniona w tkankę tłuszczową.
Sacharozę, czyli cukier buraczany można ewentualnie zastąpić różnego rodzaju słodzikami (substancje sztuczne, zazwyczaj wielokrotnie słodsze od cukru), jednak ich stosowania ma tyle samo zwolenników, co przeciwników. Niektóre ze słodzików nadają się do wypieków, warto je wykorzystywać zamiast tradycyjnego cukru.
