Cukrzycę zaliczamy do grupy chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią, która może prowadzić do zaburzeń czynności i niewydolności różnych narządów: oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych [1]. Dlatego przesiewowe, wczesne rozpoznawanie zaburzeń tolerancji glukozy, a przede wszystkim cukrzycy jest kluczowe dla prawidłowej profilaktyki, czy włączenia leczenia.
Do tego celu służą badania laboratoryjne: oznaczanie stężenia glukozy przygodnej, przy objawach cukrzycy oraz oznaczenia stężenia glukozy na czczo, kiedy nie występują objawy, ale są podejrzenia do nieprawidłowej tolerancji glikemii.
W przypadku nieprawidłowego wyniku glikemii przygodnej lub dwukrotnie, nieprawidłowych wyników glikemii na czczo, należy wykonać oznaczenie HbA1C. Te wszystkie badania wykonują diagności laboratoryjni w medycznych laboratoriach diagnostycznych. A co najważniejsze wyniki badań laboratoryjnych odpowiadają za 70% prawidłowych decyzji lekarskich w rozpoznaniu chorób i umożliwiają włączenie odpowiedniego leczenia oraz monitorowanie jego postępów. Tymczasem dla większości pacjentów pracownik laboratorium to laborant, a rzadko kto wie, kim jest diagnosta laboratoryjny?
Diagnosta – zawód medyczny
Laborant to osoba wykonująca czynności pomocnicze w laboratorium, która nie może wykonać badania laboratoryjnego. Diagnosta laboratoryjny natomiast to zawód medyczny, który zgodnie z art. 11 ustawy o medycynie laboratoryjnej z dnia 15 września 2022 r. ukończył w Rzeczypospolitej Polskiej jednolite 5-letnie studia magisterskie na kierunku analityka medyczna lub medycyna laboratoryjna i uzyskał tytuł zawodowy magistra, a tym samym posiada kompetencje do wykonywania badań w medycznym laboratorium diagnostycznym [2]. Diagnosta laboratoryjny wykonuje także badania z zakresu profilaktyki zdrowotnej, gdyż okresowe wykonywanie podstawowych badań laboratoryjnych, umożliwia wykrycie różnych nieprawidłowości lub chorób na ich wczesnym etapie. Jednak zdecydowana większość naszej pracy to monitorowanie parametrów laboratoryjnych podczas leczenia różnych chorób.
Badania laboratoryjne w cukrzycy
W przypadku cukrzycy niezbędnym badaniem jest okresowy pomiar HbA1C, który umożliwia monitorowanie leczenia, gdyż niewyrównana cukrzyca może doprowadzić do szeregu powikłań w zakresie pracy nerek, czy układu sercowonaczyniowego. Rola badań laboratoryjnych w ocenie stopnia zaawansowania cukrzycy jest nieoceniona i pozwala lekarzowi na modyfikowanie leczenia.
Diagnosta laboratoryjny działa także w ramach diagnostyki POCT (ang. point of care testing), czyli badań wykonywanych przy łóżku pacjenta. Praca w tym zakresie polega na odpowiednim doborze aparatury medycznej, kontroli jakości wykonywanych badań oraz szkoleniu osób wykonujących te badania, czyli pielęgniarek, położnych czy ratowników medycznych. A co zyskuje pacjent? Szybkie wykonanie badania i na ich podstawie możliwość modyfikowania, przez lekarza, dotychczasowego leczenia.
Badania przy łóżku pacjenta
Diagnostyka POCT dotyczy głównie pacjentów w stanach nagłych, w tym także cukrzyków, którzy trafiają do szpitala w przypadku pogorszenia stanu zdrowia. Badania wykonywane w szpitalu w ramach diagnostyki przyłóżkowej to parametry równowagi kwasowo-zasadowej, wodno-elektrolitowej, stężenie mleczanów, kreatyniny, białka CRP, hemoglobiny i innych, a przede wszystkim stałe monitorowanie glikemii przy użyciu glukometrów szpitalnych. Hospitalizowani pacjenci z cukrzycą, często nie mają zaufania do wyników glikemii z glukometrów szpitalnych, gdyż na co dzień sami wykonują te badania na indywidualnych glukometrach. Wdrożony system POCT, który wymaga wykonania codziennych kontroli wewnętrznych, zewnętrznych oraz ocenę błędu oznaczeń glukometru szpitalnego z wynikami stężenia glukozy oznaczonymi w laboratorium, daje pewność, że glukometr ten oznacza wiarygodne wyniki.
Narzędzia do samokontroli pod kontrolą
W niektórych placówkach pacjentom proponowane jest wykonanie kontroli dokładności glukometru indywidualnego, należącego do pacjenta, w celu sprawdzenia, czy spełnia on kryteria normy PN–EN ISO 15197:2015, co jest zalecane przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD), stanowisko z 2023 r. i to zadanie również należy do diagnosty laboratoryjnego [1,3]. U pacjentów z cukrzycą leczonych metodą wielokrotnych wstrzyknięć insuliny lub podskórnego, ciągłego wlewu insuliny, gdzie monitorowanie glikemii odbywa się za pomocą systemów: CGM (ang. continuous glucose monitoring), rtCGM (ang. real time continuous glucose monitoring) oraz FGM (ang. Flash glucose monitoring) systemy te wymagają okresowej kontroli pomiaru stężenia glukozy glukometrem indywidualnym, którego błąd oznaczony w oparciu o metodę referencyjną stosowaną w laboratorium, nie powinien przekraczać zaleceń normy PN–EN ISO 15197:2015.
Kolejnym krokiem w poszerzaniu kompetencji diagnostów laboratoryjnych i pomocy pacjentom, będzie proponowana przez Krajową Izbę Diagnostów Laboratoryjnych porada diagnostyczna, która ma polegać na wsparciu lekarzy w konsultacji wyników badań laboratoryjnych i rozszerzeniu diagnostyki o kolejne, niezbędne badania, które znacznie ułatwią lekarzowi postawienie diagnozy, a pacjentowi skrócą czas rozpoczęcia prawidłowego leczenia lub jego modyfikację.
Katarzyna Ziółkowska
Diagnosta laboratoryjny, Członek KRDL
Specjalista laboratoryjnej diagnostyki i genetyki medycznej
Piśmiennictwo:
1. „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023” Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.
2. Dz. U. 2022 poz. 2280 Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o medycynie laboratoryjnej.
3. PN–EN ISO 15197:2015 – Systemy do badań diagnostycznych in vitro – Wymagania dotyczące systemów monitorujących poziom glukozy we krwi do samokontroli u chorych na cukrzycę
