Od zawsze dieta odgrywa kluczową rolę jako czynnik ryzyka zachorowania na choroby przewlekłe. Od drugiej połowy XX wieku nastąpiły poważne zmiany w diecie Europejczyków. Tradycyjne potrawy oparte w dużej mierze na roślinach zostały szybko zastąpione wysokotłuszczowymi produktami o znacznej zawartości składników pochodzenia zwierzęcego. Dieta oparta na gotowej żywności i produktach wysoko przetworzonych, może stać się monotonna. Jest uboga w owoce, warzywa, produkty zbożowe z pełnego przemiału a jednocześnie może pojawić się dużo posiłków składających się z potraw mięsnych, tłuszczów, cukrów i soli, a więc żywności o dużej gęstości energetycznej, niskiej wartości odżywczej i małej zawartości błonnika.
Czym jest błonnik? Błonnik to włókno pokarmowe obecne w ścianach komórkowych roślin. Ze względu na specyficzne właściwości, błonnik to związek odporny na działanie enzymów obecnych w przewodzie pokarmowym człowieka. Błonnik w jelicie spowalnia wchłanianie glukozy, co powoduje zmniejszenie glikemii poposiłkowej i zmniejsza sekrecję insuliny. Jest to mechanizm zapobiegający nadwadze, otyłości i sprzyjający poprawie wyrównania metabolicznego w cukrzycy.
Zalecenia kliniczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę z 2022 podkreślają, że minimalna dzienna podaż błonnika pokarmowego powinna wynosić 25 g dziennie lub 15 g na każde 1000 kalorii pochodzących diety. Zgodnie z zaleceniami PTD należy dążyć do zwiększenia spożycia błonnika pokarmowego przez włączenie co najmniej 2 porcji pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz 3 porcji warzyw bogatych w błonnik do jadłospisu osoby z cukrzycą.
Przykłady porcji
produktów zbożowych, 1 kromka chleba (1,5 cm), pół bułki, 1/2 szklanki płatków zbożowych, 1/2 szklanki ugotowanego ryżu lub kaszy (ok. 50g), 2/3 szklanki gotowanego makaronu
Przykłady porcji warzyw i owoców
1 duży pomidor, 1 średnia papryka, 1 szklanka poszatkowanej kapusty, 3 duże różyczki kalafiora/brokułu, 1/3 główki zielonej sałaty, 1/2 szklanki gotowanej marchewki, 1 niepełna szklanka soku warzywnego, np. pomidorowego, 1 jabłko, 1 banan, 1 pomarańcza, 1/2 grejpfruta, 2 sztuki kiwi, 2 sztuki mandarynki, 8 śliwek węgierek, 1 szklanka drobnych owoców – maliny, truskawki, jeżyny, borówki.
Błonnik ze względu na pochodzenie oraz specyficzne właściwości, można podzielić na kilka rodzajów. Błonnik nierozpuszczalny w wodzie, który mimo, że nie jest trawiony w przewodzie pokarmowym człowieka, pełni szereg ważnych funkcji m.in.: pobudza żucie i wydzielanie śliny, poprawia wydzielanie soków trawiennych i chroni przed zaparciami oraz obniża wartość energetyczną diety. Sprawia również, że dłużej trwa uczucie sytości po posiłku, co jest ważne dla osób dbających o prawidłową masę ciała. Błonnik rozpuszczalny ma zdolność wytwarzania lepkich, podobnych do żelu substancji, dzięki temu zmniejsza wchłanianie cholesterolu ze spożywanych produktów i tym samym może pomóc obniżyć stężenie trójglicerydów i cholesterolu LDL w surowicy krwi.
Korzystny wpływ na obniżanie cholesterolu mają m.in. pektyny, otręby pszenne i otręby owsiane. Dowiedziono, że spożycie błonnika rozpuszczalnego obniża stężenie glukozy nie tylko po posiłku, ale też i na czczo. Jeżeli nie ma możliwości podaży zalecanej ilości błonnika pokarmowego zgodnie z zaleceniami PTD należy rozważyć wprowadzenie suplementów błonnika, szczególnie w postaci frakcji rozpuszczalnych Jak wynika z badań naukowych i przeglądów systematycznych, wzrost spożywanego błonnika dziennie o 8 g, zmniejsza częstość występowania choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy typu 2 i raka jelita grubego o 5-27%. Spada także ryzyko udaru i raka piersi. Dane sugerują, że spożywanie 25 g do 29 g błonnika każdego dnia może zapewnić jeszcze większe korzyści zdrowotne.
Metaanaliza, w której wzięto pod uwagę 15 badań z 1623 publikacji z lat 1980-2010 z udziałem osób chorych na cukrzycę typu 2 i interwencją dietetyczną ze zwiększoną podażą błonnika pokarmowego wykazała, iż u ww. pacjentów, zwiększona ilość błonnika w diecie może zmniejszyć stężenie glukozy w surowicy krwi na czczo i poziom HbA1C (hemoglobina glikowana). W ostatnich latach uznanie zyskała produkcja żywności naturalnej, pozbawionej konserwantów i wzbogacanej w błonnik. Korzystny wpływ tego typu żywności na stan zdrowia wynika również z zawartości w niej substancji biologicznie aktywnych o udowodnionym działaniu prozdrowotnym: prebiotyków, probiotyków, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych oraz witamin o działaniu antyoksydacyjnym. Asortyment takich produktów spożywczych jest już dziś bardzo szeroki i warto z nich korzystać.
Mgr Ewa Dygaszewicz,
Dietetyczka i edukatorka diabetologiczna
Prezes Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego PSD
Artykuł powstał przy współpracy z firmą Interfiber, międzynarodowym producentem błonnika pokarmowego
