Cukrzyca typu 2 to choroba o postępującym charakterze. Oznacza to, że jej leczenie zmienia się w czasie. Początkowo pacjenci przyjmują zwykle jeden lek, do którego z upływem czasu lekarz „dokłada” kolejne, o innych mechanizmach działania. Po wielu latach trwania cukrzycy typu 2. zwykle konieczne jest wprowadzenie do terapii insuliny. Leczenie farmakologiczne zaczyna się od metforminy, która jest pierwszą linią obrony w stanie przedcukrzycowym oraz cukrzycy typu 2.

Cukrzyca typu 2 diagnozowana jest na podstawie podwyższonego, w stosunku do przyjętych norm, stężenia glukozy we krwi. Przyczyną hiperglikemii jest insulinooporność, czyli zmniejszona wrażliwość na działanie własnej insuliny. Leczenie cukrzycy typu 2. w pierwszym etapie jej rozwoju ma na celu poprawienie wrażliwości na insulinę, aby organizm lepiej wykorzystywał hormon, który sam wytwarza. Cel ten osiąga się dzięki metforminie, która jest uznawana za „pierwszą linię obrony” w cukrzycy typu 2, w połączeniu z odpowiednią dietą i aktywnością fizyczną.

Cel leczenia na starcie – zmniejszenie insulinooporności
Metformina to tzw. lek z wybory w przypadku stwierdzenia cukrzycy typu 2., czyli zaburzeń tolerancji glukozy wynikających z insulinooporności. Jej działanie polega na uwrażliwianiu tkanek na własną insuliną, którą diabetycy w pierwszym stadium rozwoju cukrzycy typu 2 wydzielają, często w bardzo dużych ilościach.

Metformina poprawia insulinowrażliwość, dzięki temu, że zmniejsza wątrobową syntezę glukozy i zwiększenie jej zużycie przez tkanki obwodowe (mięśnie i komórki wątroby). Nie przyczynia się do zwiększonego wydzielania insuliny, a jedynie do lepszego jej wykorzystywania. Co ważne dla pacjentów z cukrzycą – obniża nieco poziom triglicerydów i cholesterolu, czyli pośrednio chroni przed częstymi w tej grupie chorobami układu krążenia. W połączeniu z dietą opartą na węglowodanach złożonych i z umiarkowaną aktywnością fizyczną przyczynia się do unormowania stężenia cukru we krwi.

Mimo, że metformina zaliczana jest leków obniżających glikemię tzw. starej generacji, nadal jest powszechnie stosowana. Wynika to z jej skuteczności, bezpiecznego profilu działania oraz faktu, że nie powoduje ona skutków ubocznych, typowych dla leków hipoglikemizujących, takich jak niedocukrzenia oraz przyrost masy ciała.

Znaczenie metforminy na dalszych etapach leczenia
W pierwszym etapie leczenia cukrzycy typu 2., metformina jest stosowana jako samodzielny lek (monoterapia); z czasem dokłada się do niej inne leki obniżające glikemie z innych grup terapeutycznych, czyli o innym sposobie działania. Konieczność intensyfikowania leczenia nie wynika z tego, że metformina jest nieskuteczna, ale z faktu, że cukrzyca typu 2 ma charakter postępujący, nawet bardzo dobrze kontrolowana rozwija się w kierunku choroby wymagającej insulinoterapii. Inaczej mówiąc na pierwszym etapie leczenia cukrzycy typu 2 jest metformina, na ostatnim insulina, a w środku – terapie skojarzone, czyli połączenie metforminy z innymi lekami. Metformina jest na tyle cennym lekiem, że się z niej nie rezygnuje na żadnym etapie leczenia, często jest ona stosowana także przy insulinoterapii, bo uwrażliwiając tkanki na działanie insuliny sprawia, że można jej wstrzykiwać mniej.

Zmień sposób odżywiania się
Diagnoza cukrzyc typu 2 wiąże się z koniecznością pewnych modyfikacji w diecie. Obecnie odchodzi się od pojęcia pełnej restrykcji „diety cukrzycowej” na rzecz racjonalnego, zdrowego dożywiania,  zgodnie z piramidą żywienia. Co to w praktyce oznacza dla osoby z cukrzycą. Dieta przy cukrzycy typu 2 ma za zadanie zmniejszać insulinooporności, która jest podstawowym problemem w tej grupie pacjentów. Należy koncentrować się na tym, by nie spożywać posiłków o dużej zawartości węglowodanów oraz zawierających węglowodany proste. Samo ograniczenie węglowodanów prostych i spożywanie dużych porcji węglowodanów złożonych to za mało. Trzeba zwracać uwagę i na ilość węglowodanów, i na ich rodzaj.

Najważniejsze zasady diety przy cukrzycy
• Stosuj dietę o ograniczonej podaży węglowodanów (niech stanowią poniżej 45% jej kaloryczności); wybieraj węglowodany o niskim i średnim indeksie glikemicznym.
• Staraj się jeść częściej, a mniej, czyli 5-6 posiłków dziennie, zamiast 3.
• Jadaj w regularnych dostępach czasu, unikaj wielogodzinnego głodzenia się.
• Zjadaj posiłki składające się z węglowodanów, białka i tłuszczu; unikaj dań z samych węglowodanów.
• Dbaj o to, by każdy posiłek zawierał warzywa, które dzięki zawartości błonnika spowalniają wchłanianie się węglowodanów.
• Zrezygnuj z cukrów prostych, nie tylko ze słodyczy i napojów słodzonych, ale też z pszennych bułek, dżemów, miodu, owoców suszonych, jogurtów owocowych.

Walcz z insulinoopornością aktywnie
Obok diety, ważnym elementem zapobiegania oraz leczenia insulinooporności jest regularna aktywność fizyczna. Przede wszystkim uwrażliwia ona tkanki na działanie insuliny. Uprawiając sport mamy większe szanse na redukcję masy ciała, a to także ma bardzo duży wpływ na wrażliwość na insulinę. Badania wykazały, że wystarczy 10 tysięcy kroków tygodniowo, aby zauważyć znaczną poprawę samopoczucia, a także uzyskać zadowalające wyniki w leczeniu cukrzycy typu 2, stanu przedcukrzycowego oraz insulinooporności. Każda forma wysiłku fizycznego będzie pomocna w osiągnięciu zamierzonych celów, jeżeli jest dostosowana do naszych możliwości, potrzeb i zainteresowań.

Małgorzata Marszałek

Artykuł powstał przy wsparciu firmy Merck