Cukrzyca typu 2: rozpowszechnienie, mechanizmy powstania, zagrożenia

Cukrzyca stanowi grupę chorób metabolicznych, których wspólnym mianownikiem jest obecność podwyższonego stężenia glukozy w krwi, czyli hiperglikemia. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) cukrzyca dzielona jest na 4 główne typy: cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2, cukrzyca wtórna  i cukrzyca ciążowa.

Według danych Międzynarodowej Federacji Cukrzycowej:

• Co 10 sekund na świecie diagnozowana jest cukrzyca
• Co 6 sekund powikłania cukrzycy prowadzą do śmierci kolejnej osoby
• 382 miliony osób na świecie choruje na cukrzycę
• 3 miliony osób w Polsce choruje na cukrzycę
• Cukrzyca jest pierwszą niezakaźną chorobą ogłoszoną przez ONZ jako epidemia XXI wieku
• W roku 2035 liczba chorych na cukrzycę na świecie będzie wynosić około 592 miliony

Najczęściej występującym typem cukrzycy na świecie jest cukrzyca typu 2, za którą w dużej mierze odpowiada otyłość, siedzący tryb życia i środowisko w którym żyjemy.

Jak często występuje cukrzyca typu 2 ?

Stanowi ona około 85% wszystkich rodzajów tej choroby. Pozostałe 10% to cukrzyca typu 1, natomiast inne typy cukrzycy to około 2-5%. Pomimo tak dużej częstości występowania cukrzyca jest nadal chorobą nie dość dobrze diagnozowaną. Według Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) tylko u 35% pacjentów cukrzyca jest wykrywana w wyniku badań kontrolnych, natomiast 23% chorych dowiaduje się o swojej chorobie przypadkowo podczas hospitalizacji. Z powyższego wynika, że ponad 40% osób nie wie, że choruje na cukrzycę.

Jakie są czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2 ?

Co to jest stan przedcukrzycowy ?

Stan przedcukrzycowy (prediabetes) jest niebezpiecznym zaburzeniem metabolicznym, który  w sposób bezpośredni może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. Jego wczesne wykrycie jest niezwykle ważne, ponieważ umożliwia wdrożenie odpowiedniej prewencji, co może zapobiec, lub przynajmniej wydłużyć okres do przejścia stanu przedcukrzycowego w jawną cukrzycę.   Trudnością, która staje przed lekarzem jest odpowiednio wczesne uchwycenie i rozpoznanie tego stanu. Nie jest to proste, ponieważ nie manifestuje się on żadnymi objawami klinicznymi, natomiast występuje tak często, jak sama cukrzyca typu 2. Istnieją 2 kryteria, które pozwalają na rozpoznanie prediabetes:

1. Nieprawidłowa tolerancja glukozy (IGT – ang. impaired glucose tolerance). Rozpoznaje się ją wykonując test obciążenia glukozą (OGTT – ang. oral glucose tolerance test), gdy w 120 minucie od wypicia 75 gramów glukozy jej stężenie zmierzone we krwi żylnej mieści się w granicach od 140 mg/dl (≥7,8 mmol/l) do 199 mg/dl (<11 mmol/l).
2. Nieprawidłowa glikemia na czczo (IFG – ang. impaired fasting glucose), gdy poziom glukozy mierzony na czczo we krwi żylnej wynosi od 100 mg/dl (5,6 mmol/l) do 125 mg/dl (7 mmol/l).

Jeśli dojdzie do stwierdzenia jednego z ww. stanów należy wszcząć postępowanie mające na celu prewencję cukrzycy. Pierwszymi zaleceniami terapeutycznymi powinny być: zmiana stylu życia polegająca na redukcji masy ciała, dieta o tzw. niskim indeksie glikemicznym (IG) oraz codzienny umiarkowany wysiłek fizyczny trwający 30-60 min. Kolejnym krokiem jest zastosowanie leku – metforminy (Zalecenia PTD 2019). Wymienione sposoby terapii mają naukowo udowodnioną skuteczność w prewencji cukrzycy i odpowiednio wcześnie zastosowane mogą nas ustrzec przed tą chorobą.

Cukrzyca jest chorobą metaboliczną

Aby zrozumieć cukrzycę, najpierw należy zapoznać się z fizjologicznym działaniem insuliny. Insulina powstaje i jest wydzielana przez komórki beta znajdujące się w trzustce. Nie jest to jedyny związek powstający w tych komórkach. Obok insuliny wytwarzają one również: amylinę i chromograninę A, związki, które wspomagają proces wydzielania i działania insuliny. Około 1-2% insuliny wydzielane jest w sposób ciągły, to znaczy całą dobę (tzw. wydzielanie konstytutywne). Natomiast całą reszta wydzielana jest przede wszystkim pod wpływem wzrostów poziomu glukozy we krwi, głównie związanych ze spożytym pokarmem. Za opisane wydzielanie insuliny odpowiadają też inne hormony wytwarzane przez komórki K i L znajdujące się w przewodzie pokarmowym. Są to hormony inkretynowe, GLP-1 (ang. glucagon-like peptide-1) i GIP (ang. glucose-dependent insulinotropic polypeptide). Są one wydzielane  do krwi w odpowiedzi na pokarm bogaty w węglowodany i tłuszcze, a stymulując trzustkę do wydzielania insuliny zapobiegają hiperglikemii poposiłkowej (tzw. postprandialnej).

Insulina jest jedynym hormonem o działaniu hipoglikemizującym, inne związki takie jak amylina wspomagają jedynie działanie insuliny. Jednak regulacja poziomu glukozy nie jest jej jedyną funkcją w organizmie. Kontroluje ona również gospodarkę tłuszczową i białkową, przez co określana jest hormonem o działaniu anabolicznym. Działanie to polega na nasilaniu tworzenia zapasów glukozy w wątrobie (tzw. glikogenogeneza), zwiększaniu syntezy kwasów tłuszczowych (lipogeneza), zwiększaniu syntezy DNA i aminokwasów. Mechanizmem, który dodatkowo zwiększa działanie anaboliczne insuliny jest blokada niektórych szlaków katabolicznych  (glikogenoliza, lipoliza). Jak wspomniano, insulina obniża stężenie glukozy we krwi, są jednak sytuacje, w których potrzebne jest wyższe stężenie glukozy we krwi. Za taki przeciwstawny wzrost glikemii  odpowiadają niektóre hormony, m.in.  glukagon, adrenalina i glikokortykosteroidy.

Stanisław Surma, Julia Strózik
prof. dr hab. n. med. Krzysztof Łabuzek

Bibliografia

1. Malmberg K, Yusuf S, Gerstein HC, Brown J, Zhao F, Hunt D, Piegas L, Calvin J, Keltai M, Budaj A. Impact of diabetes on long-term prognosis in patients with unstable angina and non-Q-wave myocardial infarction: results of the OASIS (Organization to Assess Strategies for Ischemic Syndromes) Registry. Circulation. 2000 Aug 29;102(9):1014-9.
2. Diabetologia 2015 L. Czupryniak, K. Strojek Via Medica Gdańsk 2017
3. Diabetologia Praktyczny Poradnik pod red. K. Strojka wydanie III uzup. i uaktualnione Termedia Poznań 2014
4. Nowe trendy w diabetologii 2012/2013 pod red. L. Czupryniaka wyd. I Termedia Poznań 2012
5. Cukrzyca pod red. Jacka Sieradzkiego wyd. II tom I Via Medica Gdańsk 2015
6. Wytyczne PTD 2019 (https://cukrzyca.info.pl/zalecenia_kliniczne)