Z własnych doświadczeń wiemy, że stres powoduje wzrost stężenia cukru we krwi. Czasami nieznacznie, czasami bardzo gwałtownie prowadząc do hiperglikemii a czasami nawet do hipoglikemii. Czy coś możemy z tym zrobić? Czy korzystając z nowoczesnych technologii możemy się uchronić przed negatywnymi skutkami oddziaływania stresu na glikemię? Wreszcie po co nam ten stres? Czy ma on jakiekolwiek pozytywne znaczenie dla naszego funkcjonowania?
Utrzymywanie normoglikemii to prawdziwe wyzwanie, ponieważ na poziom cukru we krwi mają wpływ różne czynniki. Głównym są oczywiście węglowodany, ale nie bez znaczenia jest też wysiłek fizyczny, ogólna kondycja organizmu – np. dodatkowa choroba przebiegająca z gorączką czy też dobowy rytm wydzielania hormonów. O ile posiłki jesteśmy w stanie zważyć i przeliczyć na wymienniki, a następnie podać na nie precyzyjną dawkę insuliny lub optymalne dawki innych leków przeciwcukrzycowych, o tyle w przypadku fizjologii organizmu i wydzielania hormonów nie mamy już takiej możliwości. Dlatego w obliczu przeżywanego stresu, który wpływa na układ nerwowy, destabilizuje układ odpornościowy oraz uruchamia zmiany hormonalne w organizmie często czujemy się bezradni.
Kiedy czujemy się zestresowani?
Stres pojawia się najczęściej, gdy mamy wiele zadań do wykonania w jednym czasie lub są one trudne i wymagające. Mówimy „Jestem zestresowana/zestresowany”. Próbujemy sprostać wymaganiom. Organizm mobilizuje się do działania. W sytuacji stresowej cały organizm przechodzi w rodzaj stanu wyjątkowego. Pod wpływem hormonów stresu, czyli adrenaliny, noradrenaliny i kortyzolu:
• zwiększa się częstotliwość akcji serca,
• wzrasta ciśnienie krwi,
• przyspiesza oddech,
• źrenice poszerzają się,
• wzrasta poziom cukru we krwi,
• trawienie ulega zahamowaniu.
Stres to dla organizmu sytuacja zagrożenia, stąd dochodzi do wyostrzenia niektórych zmysłów oraz zahamowania procesów, które w sytuacji zagrożenia nie są kluczowe. Po co tracić energię na trawienie posiłków, skoro na horyzoncie jest niebezpieczne zwierzę, przed którym należy się schować lub uciec? Po to właśnie natura wyposażyła człowieka w ten mechanizm, aby miał siłę chronić swoje życie. Choć stres, jakiego doświadczamy współcześnie jest zupełnie inny niż ten będący udziałem człowieka pierwotnego, na poziomie biologii nic się nie zmieniło – mechanizm i reakcje są takie same. Wracając jeszcze do kwestii poziomu cukru we krwi w sytuacji stresowej, warto wiedzieć, że wzrasta on pod wpływem wspomnianych wcześniej hormonów
stresu. Kiedy ich stężenie we krwi rośnie, zmniejsza się wrażliwość tkanek na działanie insuliny, a we krwi wzrasta ilość glukozy. Można powiedzieć, że doświadczamy czasowej insulinooporności. Komórki, które w normalnej sytuacji „otwierają się” na insulinę i przyjmują glukozę z krwi, przestają to robić. Glukoza krąży w krwioobiegu, a my doświadczamy hiperglikemii. Organizm może wówczas korzystać z zapasu glukozy bezpośrednio z krwi.
Ciekawostka
Adrenalina, noradrenalina i kortyzol wydzielają się nie tylko w sytuacji stresowej, ale także nad ranem. Po to, by zmobilizować nas do wstania z łóżka i kolejnych aktywności w ciągu dnia. I oczywiście też mają przełożenie na poziom cukru we krwi. Nad ranem glikemia wzrasta, na szczęście zwykle w ograniczonym zakresie.
Stres stresowi nierówny
Na co dzień doświadczamy różnego rodzaju stresu. Możemy się zdenerwować stojąc w korku i obawiając się, że nie zdążymy na pociąg, podczas rozmowy o pracę, w trakcie ważnego egzaminu. Są sytuacje stresowe krótkotrwałe, ale często doświadczamy też stresu przewlekłego, wynikającego np. z charakteru pracy, albo… faktu chorowania na cukrzycę. Choroba przewlekła, taka jak cukrzyca, wiąże się z koniecznością podejmowania wielokrotnie w ciągu dnia decyzji terapeutycznych, mierzenia się z nieprawidłowymi glikemiami, obawami o to, czy nie doświadczymy przewlekłych powikłań.
A to nie pozostaje bez wpływu na nasz organizmu, zarówno w sferze psychicznej, jak i na poziomie biologii. Reakcja organizmu na stres krótkotrwały i o dużym nasileniu i na taki rozciągnięty w czasie, jest różna, ale zawsze jest. I zawsze będzie miała mniejsze lub większe przełożenia na nasze cukry. Osoby stosujące ciągły monitoring glikemii przy pomocy systemu np. FreeStyle Libre 2 mogą na bieżąco obserwować zmiany profilu glikemii pod
wpływem odczuwanego stresu
Co możemy z tym zrobić?
Stresu ze swojego życia nie wyeliminujemy, ale korzystając z ciągłego monitoringu glikemii możemy mieć pewną kontrolę nad reakcjami organizmu i odpowiednio na nie odpowiadać. To, jak dany człowiek reaguje na stres jest w dużej mierze kwestią indywidualną. U jednej osoby, jak szybko stężenie cukru we krwi wzrośnie, tak też szybko się obniży bez żadnej interwencji. Wynika to najczęściej z obniżenia ilości hormonów stresu. U innej osoby hiperglikemia będzie się utrzymywała dłużej. Czasami reakcja na podaną korektę insuliny trwa dłużej. Warto zwrócić uwagę i ostrożnie podawać dawki korekcyjne, aby nie doprowadzić do hipoglikemii. Konieczne jest ciągłe monitorowanie glikemii i redukcja stresu dostępnymi i możliwymi metodami.
Dlatego kluczową sprawą jest poznanie reakcji swojego organizmu na sytuacje kluczowe:
• Analizuj profil i wykresy glikemii w tych dniach, kiedy wiesz, że hiperglikemia była efektem stresu. Wyciągaj wnioski.
• Staraj się zaobserwować, do jakich wartości wzrasta cukier, w jakim tempie, czy obniża się samodzielnie, czy musisz podać dawkę korekcyjną insuliny. Jeśli stosujesz naturalne metody redukcji stresu np. spacer w parku również obserwuj reakcję swojego organizmu. O swoich obserwacjach porozmawiaj z lekarzem prowadzącym.
• Obserwuj wykres glikemii nad ranem, czy widać na nim poranny wzrost cukru? Jeśli tak – w jakim zakresie (oczywiście tej tendencji nie zauważą osoby leczone pompą insulinową z dobrze ustawioną bazą. Przepływ insuliny nad ranem zwykle jest większy niż w nocy, właśnie po to, by zniwelować działanie hormonów).
Dzięki ciągłemu monitoringowi glikemii masz możliwość zaobserwowania indywidualnej zależności glikemii od stresu o różnym nasileniu i sytuacjach życiowych. Dzięki temu będziesz lepiej przygotowany nie tyle z radzeniem sobie ze stresem, bo tu są potrzebne inne techniki, co z zarządzeniem skutkami stresu w profilu glikemii. Nauczysz się, kiedy zwiększyć przepływ insuliny w pompie, żeby zniwelować skutki wyrzutu kortyzolu i adrenaliny, a kiedy podać niewielką korektę. Mając wgląd w swoje cukry 24 godzinę na dobę przez 7 dni w tygodniu możesz lepiej przygotować się do tego, by stawiać czoła hiperglikemii wynikającej ze stresu.
Marta Nowakowska
