W roku 1922 leczenie cukrzycy wkroczyło na nowe tory. Dzięki odkryciu insuliny, diabetes mellitus przestała być wyrokiem śmierci, a stała się chorobą przewlekłą. Do dzisiaj insulina pozostaje jedynym skutecznym lekiem w leczeniu cukrzycy typu 1. Najważniejsze jest to, że nowoczesne preparaty insulin, jakimi obecnie dysponujemy, pozwalają na skuteczną i dostosowaną do trybu życia pacjenta insulinoterapię.

Dzisiejsza insulina, tak jak ta odkryta w kanadyjskim laboratorium na początku lat 20 XX wieku ma na celu obniżenie poziomu cukru we krwi. Jednak biorąc pod uwagę metodę jej pozyskiwania oraz sposób działania można powiedzieć, że jest zupełnie inny lek. Przede wszystkim obecnie pacjenci mają do dyspozycji różne rodzaje insulin, o różnym czasie działania, które mogą być podawane w różnych schematach. Dzięki temu nowoczesna insulinoterapia może być „szyta na miarę” każdego pacjenta. Do lamusa natomiast odchodzi leczenie wymagające stałych pór podawania insuliny oraz stałych godzin przyjmowania posiłków o jednakowej zawartości węglowodanów. Insuliny można podzielić ze względu na sposób ich pozyskiwania (budowę cząsteczki) oraz ze względu na czas działania.

Zwierzęce, ludzkie, analogowe

Pierwsze insuliny ekstrahowane były z trzustek zwierzęcych (wołowych i wieprzowych). Nie były one identyczne z insuliną wytwarzaną przez zdrową trzustkę, różnica dotyczyła 1-2 aminokwasów. Insuliny zwierzęce często powodowałyreakcje alergiczne, ponieważ były słabo oczyszczone, czyli pozostawały w nich białka niewystępujące naturalnie w organizmie ludzkim.

W latach 40 XX wieku pojawiła się insulina protaminowo-cynkowa. Dodanie protaminy i cynku do insuliny zwierzęcej spowalniano czas jej działania. W ten sposób uzyskano insulinę o przedłużonym czasie działania, która mogła być podawana jako insulina bazowa, niezależna od posiłków.

W latach 70 XX wieku na rynku pojawiła się insulina ludzka (NPH), otrzymywana dzięki biotechnologii bez udziału trzustek zwierzęcych. Do jej produkcji wykorzystywane są komórki pałeczki okrężnicy (Escherichia coli) lub drożdży piekarskich (Saccharomyces cerevisiae). Dzięki tej metodzie insulina stała się ogólnodostępna, ponieważ jej produkcja przestała być uzależniona od trzustek zwierzęcych, co przez lata było dużym ograniczeniem dla jej masowego wytwarzania. Insulina ludzka, pod względem swojej budowy jest identyczna z hormonem wytwarzanym przez zdrową trzustkę.

Kolejnym krokiem w rozwoju insulinoterapii było wprowadzenie do leczenia analogów insuliny ludzkiej. W wyniku rekombinacji DNA insuliny ludzkiej można skrócić lub wydłużyć działanie leku. Dzięki temu niektóre analogi długo działające można przyjmować raz dziennie, bo są aktywne w organizmie około 20-22 godzin, z kolei w przypadku analogów szybko działających, skraca się czas między iniekcją a posiłkiem.

Podział insulin ze względu na czas działania

Insuliny ludzkie

Insuliny ludzkie dzielimy na insuliny krótko działające i insuliny o średnim czasie działania. Te pierwsze podawane są do posiłków, insuliny o średnim czasie działanie stosowane są jako baza, należy je podawać dwa razy na dobę. Podając do posiłków insulinę ludzką, pacjenci najczęściej oprócz dań głównych muszą spożywać dodatkowe przekąski. Czyli np. insulina podana na pierwsze śniadanie wymaga też zjedzenia drugiego śniadania. Insulina podana do obiadu działa także w czasie podwieczorku. Pominięcie tego posiłku może skutkować niedocukrzeniem. Insulina ludzka to pierwszy w historii światowej medycyny lek, który stworzono metodami inżynierii genetycznej. Został zatwierdzony do stosowania u ludzi w 1982 roku.

Analogi insuliny

Analogi insulin to preparaty, które uzyskuje się metodami inżynierii genetycznej po dokonaniu niewielkich zmian w budowie ludzkiej insuliny. Zmodyfikowane w ten sposób insuliny nadal skutecznie obniżają poziom cukru we krwi, ale zyskują nowe właściwości, jeśli chodzi o czas ich działania. Analogi insuliny ludzkiej dzieli się na preparaty szybkodziałające (insulina aspart, insulina glulizynowa i insulina lispro) i długo działające (insulina degludec, insulina detemir i insulina glargine). Szybko działające analogi insulin są przeznaczone głównie dla osób młodych i w średnim wieku – uczących się, czynnych zawodowo i aktywnych fizycznie, które mają zmienny rozkład dnia.

Zaletą analogów szybkodziałających jest to, że można je podawać bezpośrednio przed posiłkiem, bo zaczynają one działać szybciej niż insulina ludzka. Dodatkowo działają krócej, dlatego nie wymagają spożywania dodatkowych przekąsek. Jest to szczególnie ważne dla diabetyków, którzy walczą z nadwagą i otyłością. Można powiedzieć, że analogi insulin „nie zmuszają” do dodatkowego jedzenia. Analogi szybkodziałające pozwalają też na większą dowolność w ustalaniu pór posiłków (oczywiście w granicach rozsądku). Z kolei długodziałające analogi insuliny ludzkiej charakteryzują się praktycznie bezszczytowym działaniem, a to oznacza że ich stężenie w organizmie jest identyczne przez cały czas ich aktywności.
Dzięki temu stosowanie analogów długodziałających minimalizuje ryzyko hipoglikemii nocnych.

Małgorzata Marszałek