Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, która objawia się podwyższonym poziomem cukru we krwi. Hiperglikemia działa toksycznie na naczynia krwionośne organizmu, w tym na delikatne struktury budujące nerki, co może doprowadzi do poważnych zaburzeń w ich funkcjonowaniu. Z racji bardzo dużego ryzyka uszkodzenia nerek w przebiegu diabetes mellitus uzasadnionym jest stwierdzenie, że cukrzyca jest chorobą nerek. Ważne, by pacjenci mieli tego świadomość, by regularnie monitorowali pracę nerek oraz eliminowali czynniki ryzyka rozwoju tego powikłania.
Cukrzyca jest jedną z głównych przyczyn dializoterapii (leczenia nerkozastępczego) w Polsce. Innymi słowy, to z powodu zbyt wysokiego poziomu cukru we krwi najczęściej dochodzi do schyłkowej niewydolności nerek, czyli sytuacji, kiedy nie są one w stanie pełnić swoich podstawowych funkcji, do których zalicza się:
• usuwanie z moczem szkodliwych produktów przemiany materii,
• zatrzymywanie składników niezbędnych dla organizmu, takich jak np. białko,
• regulację objętości płynów ustrojowych,
• regulację ciśnienia tętniczego krwi,
• produkcję hormonu erytropoetyny,
• produkcję aktywnych postaci witaminy D3.
W przypadku pacjentów z niedostatecznie kontrolowaną glikemią, cukrzycowa choroba nerek może rozwinąć się w każdym wieku, także u osób młodych, stanowiąc bardzo poważne obciążenie. Statystyki pokazują, że przewlekła choroba nerek wiąże się z ponad dwukrotnie zwiększonym ryzykiem niewydolności serca. Jest to zatem stan zagrożenia zarówno dla zdrowia, jak i dla życia.
Jak cukier uszkadza nerki?
Hiperglikemia sprawia, że zwiększa się przepływ krwi przez kłębuszki nerkowe, a to z czasem przyczynia się do ich niszczenia. Z powodu przecukrzenia w kłębuszkach nerkowych gromadzą się różne substancje, które zaburzają ich funkcjonowanie. Hiperglikemia prowadzi też do wytwarzania substancji aktywnych, które powodują powstawanie stanów zapalnych. W rezultacie kłębuszki nerkowe stają się bardziej przepuszczalne (stąd w moczu pojawia się białko), w dalszych stadiach nefropatii dochodzi do stwardnienia kłębuszków i włóknienia miąższu nerek, co prowadzi do ich niewydolności.
Nefropatia – proces, który postępuje
Uszkodzenie nerek w przebiegu cukrzycy to proces rozciągnięty w czasie. Pomiędzy zdrowymi nerkami, a nerkami, które nie są w stanie filtrować moczu, występują stany pośrednie, określane jako stadia nefropatii cukrzycowej. Przy ocenie pracy nerek bierze się pod uwagę dwa parametry: fakt występowania lub niewystępowania albumin albo białka w moczu oraz eGFR, czyli poziom filtracji kłębuszkowej, określany na podstawie stężenie kreatyniny we krwi.
W oparciu o te parametry wyróżnia się 5 stadiów cukrzycowej choroby nerek:
Stadium I: nerki pracują prawidłowo, choć w moczu pojawiają się mikroalbuminy w liczbie 30-300 mg. eGFR – 90 mL/min.
Stadium II: łagodne pogorszenie pracy nerek, nieprawidłowości biochemiczne w moczu. eGFR – 60 do 89 mL/min.
Stadium III: widoczne pogorszenie funkcji nerek. eGFR – 30 do 59 mL/min.
Stadium IV: białkomocz. eGFR – 15 do 29 mL/min.
Stadium V: niewydolność nerek. eGFR poniżej 15 mL/min.
Choć cukrzycowa choroba nerek ma charakter postępujący, to warto podkreślić, że wiele zależy od pacjenta. Nie każdy diabetyk, nawet jeśli jego nerki nie pracują jak nerki zdrowego człowieka, jest skazany na ich schyłkową niewydolność. Rozwój choroby u niektórych pacjentów udaje się zatrzymać na pierwszym czy drugim stadium nefropatii. U innych nefropatia postępuje, ale bardzo powoli, co też jest pewnym sukcesem. Bo choć oczywiście najlepiej jest mieć przy cukrzycy zupełnie zdrowe nerki, to nie zawsze się to udaje. Ale warto wiedzieć, że pierwsze symptomy nefropatii (nota bene zupełnie nieodczuwalne, które można wykryć jedynie w badaniach laboratoryjnych), to jeszcze nie wyrok. Jeszcze jest o co walczyć!
Jak chronić nerki przy cukrzycy
Hiperglikemia nie jest jedynym czynnikiem ryzyka rozwoju cukrzycowej choroby nerek. Równie niekorzystne dla nerek są:
• nadciśnienie tętnicze,
• palenie papierosów,
• wysokie stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi,
• nadużywanie soli,
• dieta bogata w białko.
O ile nasz wpływ na przecukrzenia niestety bywa ograniczony, o tyle mamy spore możliwości wyeliminowania pozostałych, pozaglikemicznych czynników ryzyka nefropatii. Nadciśnienie tętnicze i hipercholesterolemię należy unormować dietą, a jeśli to nie wystarczy – za pomocą środków farmakologicznych. Bezwzględnie należy zrezygnować z palenia oraz dbać o to, by nie spożywać za dużo soli (co swoją drogą wpłynie korzystnie także na ciśnienie tętnicze).
W walce o jak najlepsze funkcjonowanie nerek konieczna jest współpraca pacjenta oraz diabetologa, a niekiedy także nefrologa, którzy powinni zaproponować choremu optymalne leczenie. Optymalne czyli takie, które nie tylko ma na celu obniżanie glikemii, ale też ochronę nerek przed progresją ich niewydolności.
Trzymaj rękę na pulsie!
Nefropatia daje objawy dopiero przy znacznym uszkodzeniu nerek. Dlatego ich pracę należy regularnie monitorować, wykonując badania: ogólne moczu, stężenia mocznika i kreatyniny. W ramach profilaktyki należy też kontrolować ciśnienie tętnicze. Wzrost ciśnienia tętniczego może zarówno prowadzić do nefropatii cukrzycowej, jak i sam w sobie być objawem pogorszenia pracy nerek. Natomiast do symptomów, które powinny zaniepokoić diabetyka, bo mogą świadczyć o poważnych zaburzeniach pracy nerek zalicza się:
• Skłonność do opuchlizny – kostki, nadgarstki, twarz
• Podpuchnięte oczy, szczególnie rano
• Potrzeba bardzo częstego oddawania moczu (wstawanie w nocy)
• Duża męczliwość, spłycony oddech
• Ogólne zmęczenie
• Brak apetytu
• Anemię
• Skurcze mięśnie, szczególnie w nocy
Jeśli obserwujesz u siebie takie objawy, koniecznie zgłoś się z nimi do lekarza.
Małgorzata Marszałek
Artykuł powstał przy wsparciu firmy Bayer
