W poprzednim numerze Biuletynu omówiliśmy m.in. działanie nikotyny na organizm, wpływ palenia na poziom glukozy we krwi czy ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2, a także ryzyko sercowo-naczyniowe u palaczy. W tym numerze odpowiemy na pytania dotyczące uzależnienia od nikotyny, wpływu palenia na różne układy i narządy u osób z cukrzycą, przełożenia nikotyny na działania leków oraz podkreślimy długotrwałe korzyści zaprzestania palenia papierosów.
Dlaczego palenie papierosów powoduje uzależnienie?
Nikotyna jest alkaloidem występującym w liściach tytoniu. Odpowiedzialna jest za silne uzależnienie fizyczne i psychiczne osób palących papierosy. Nikotyna zwiększa poziom dopaminy w mózgu, co przekłada się na chwilową poprawę nastroju. Istotny element uzależnienia psychicznego ma charakter behawioralny (związany z przyzwyczajeniem do zachowań związanych z paleniem). Ten element jest szczególnie istotny u kobiet uzależnionych od papierosów. Zaprzestanie palenie nie jest łatwe, ale jest możliwe. Zespól odstawienny po przerwaniu palenia może objawiać się m.in. drażliwością, chwiejnością emocjonalną, bezsennością, zwiększeniem łaknienia, bólami mięśni, zaparciami.
Jak papierosy wpływają na płodność?
Dym tytoniowy poza nikotyną jest źródłem wielu substancji działających toksycznie, rakotwórczo i teratogennie (uszkadzająco płód). Ponadto palenie jest ważnym czynnikiem odpowiedzialnym za zaburzenia erekcji, bezpłodność, poronienia.
Czy palenie papierosów ma wpływ na układ odpornościowy?
Palenie papierosów może nasilać procesy, w których układ immunologiczny działa przeciwko własnemu organizmowi (tzw. autoimmunizacja). Do chorób autoimmunologicznych należą m.in. cukrzyca typu 1, cukrzyca typu LADA oraz choroba Hashimoto prowadząca do niedoczynności tarczycy. Innym przykładem niekorzystnego wpływu palenia papierosów jest wzrost przeciwciała przeciw receptorom TSH i zaostrzenie nadczynności tarczycy i orbitopatii tarczycowej (objawiającej się m.in. wytrzeszczem i porażeniem mięśni okoruchowych) w przebiegu choroby Gravesa.
Czy palenie papierosów wpływa na działanie leków?
Substancje zawarte w dymie tytoniowym mogą wpływać na aktywność enzymów biorących udział w przemianie leków, jak również odpowiedzialnych za aktywację karcinogenów. M.in. alkaloidy b-karbolinowe (tzw karboliny) silnie hamują ważny enzym (monoaminooksydazę) decydujący o poziomie dopaminy, noradrenaliny i serotoniny w mózgu. Ma to wpływ na poprawę nastroju pod wpływem palenia papierosów. Dym papierosowy zawiera także policykliczne aromatyczne węglowodory, które aktywują enzymy cytochromu P450 (CYP1A1, CYP1A2) odpowiedzialnego za przemiany wielu leków i karcinogenów.
U osób palących papierosy stosowane powszechnie beta-blokery są mniej skuteczne w leczeniu nadciśnienia tętniczego i zaburzeń rytmu serca. Opioidy np. pentazocyna u palaczy działa słabiej przeciwbólowo. Konieczne jest stosowanie większych dawek leku. Również działanie benzodwuazedpin jest słabsze u osób palących. Palenie osłabia efekty leczenia przeciwkrzepliwego heparyny. U osób palących może być potrzebne podawanie większych dawek heparyny ze względu na krótszy okres działania.
Jak znacznie palenie zwiększa ryzyko zawału serca i udaru mózgu?
Wpływ palenia papierosów na ryzyko chorób układu sercowo naczyniowego (zawału serca, udaru mózgu, miażdżycy tętnic kończyn dolnych), chorób nowotworowych, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc jest dobrze poznany i jednoznaczny. Ryzyko tych chorób ściśle zależy od ilości wypalanych papierosów i długości trwania nałogu. Palenie zwiększa ryzyko raka płuc 25-krotnie. Zawał serca lub udar mózgu występują 2-4 krotnie częściej u palaczy papierosów niż u ich niepalących rówieśników (Tabacco Addiction Selby i wsp. NEJM 2022).
Poprawa jest możliwa. Konieczne jest zaprzestanie palenia. Taka decyzja podjęta nawet dopiero w 40 roku życia redukuje ryzyko śmierci spowodowanej chorobami związanymi z paleniem o 90 %. Normalizacja stężenia karboksyhemoglobiny odpowiedzialnej za niedotlenienie tkanek następuje już po 12 godzinach od ostatniego papierosa.
Jakie długotrwałe korzyści są związane z zaprzestaniem palenia?
Wg danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO):
• Po kilku tygodniach poprawia się funkcja układu oddechowego;
• Po roku o połowę zmniejsza się ryzyko choroby niedokrwiennej serca;
• Po 5 latach istotnie zmniejsza się ryzyko udaru mózgu;
• Po 10 latach ryzyko raka płuc zmniejsza się o 50%w porównaniu z palaczami.
• Mniejsze obawy dotyczą także raka jamy ustnej, gardła, przełyku, pęcherza moczowego, szyjki macicy i trzustki.
O ile lat przedłuża życie zaprzestanie palenia?
Zaprzestanie palenia papierosów w wieku 40 lat wydłuża życie o 9 lat. Ta sama decyzja w wieku 50 lat wiąże się z dłuższym życiem o lat 6 (Tabacco: Health benefits of smoking cessation. WHO2020).
Co może pomóc w decyzji zaprzestania palenia?
To że w każdym momencie życia warto rzucić palenie nie budzi wątpliwości. Jednak zaprzestanie palenia ze względu na uzależnienie nie jest proste. Większość niepowodzeń zaprzestania palenia ma miejsce w ciągu 8 dni od wprowadzenia w życie takiej decyzji. Ważne jest wsparcie psychologiczne i farmakologiczne w tym okresie. Wg danych DIABETES UK w Wielkiej Brytanii ponad 60 % osób z cukrzycą palących papierosy nie otrzymała pomocy lub nawet zalecenia zaprzestania palenia w ramach porady lekarskiej. Takie zalecenie powinny otrzymać wszystkie palące osoby. Warto o tym przypominać. Warto o to zawalczyć. Argumentów za tym, by zaprzestać palenia zwłaszcza w przypadku cukrzycy jest bardzo wiele. Ważna jest motywacja.
Pozytywne rezultaty będą widoczne po tygodniach, miesiącach i latach. Pomocne w leczeniu uzależnienia od papierosów mogą być preparaty przezskórne nikotyny ew. gumy do życia zawierające nikotynę. Obecnie zastosowanie mają leki niezawierające nikotyny takie jak bupropion, cytyzyna, wareniklina i rimonabant. Cytyzyna i wareniklina działają na receptor nikotynowy alfa4beta2 hamująco – zmniejszając satysfakcję związaną z paleniem oraz częściowo pobudzająco – zmniejszając nasilenie objawów abstynencji. Wsparcie farmakologiczne zwiększa skuteczność leczenia nałogu palenia.
Zaprzestanie palenia jest jednym z kluczowych elementów zachowania zdrowia i przedłużenia życia wolnego zarówno od nasilonych konsekwencji angiopatii, neuropatii jak również chorób nowotworowych, chorób układu oddechowego i chorób autoimmunologicznych.
Dr n.med. diabetolog Irina Bosek
Dr n.med. diabetolog, endokrynolog Roman Kuczerowski
