Lato i okres wakacyjny to czas szczególny – wolny od nadmiaru zajęć, szkoły oraz wytężonej pracy. Zachęceni przez dłuższe dni i wyższe temperatury za oknem ochoczo planujemy aktywny wypoczynek nawet, jeżeli nie opuszczamy naszych miejsc zamieszkania. Na ulicach pojawia się więcej biegaczy, rowerzystów, rolkarzy. Częściej korzystamy z dostępnych boisk, sal sportowych, basenów, chodzimy na długie spacery.
Nikogo nie trzeba przekonywać, że wysiłek fizyczny wiąże się z realnymi korzyściami zdrowotnymi. Poprawa wyrównania glikemii, normalizacja ciśnienia tętniczego krwi, obniżenie stężenia cholesterolu, redukcja masy ciała, poprawa sylwetki, lepsza kondycja, a przez to mniejsze ryzyko zawału serca, czy udaru mózgu to tylko niektóre korzyści, jakie daje uprawianie sportu.
Wysiłek tlenowy a beztlenowy
Wysiłek fizyczny tlenowy, który powoduje spalanie glukozy z udziałem tlenu, skutkuje obniżeniem stężenia glukozy we krwi, a zwiększona wrażliwość na insulinę utrzymuje się przez kilka, kilkanaście godzin po jego zakończeniu. Jest to związane z odtwarzaniem się glikogenu w wątrobie, na co zużywane jest więcej glukozy. Natomiast wysiłek oporowy, beztlenowy uruchamia w organizmie procesy powodujące wzrost glikemii i w konsekwencji większe stężenie glukozy po zakończonym wysiłku. Aby osoba chorująca na cukrzycę mogła cieszyć się w pełni z atrakcji które daje lato, należy pamiętać o konieczności przygotowania się do wzmożonej aktywności. Ograniczeniem do ćwiczeń mogą być istniejące powikłania cukrzycy, takie jak retinopatia proliferacyjna lub neuropatia. Z uprawianiem intensywnego wysiłku fizycznego wiąże się również zwiększone ryzyko występowania niedocukrzeń.
Stopień zaawansowania hipoglikemii
Hipoglikemia jest definiowana jako poziom cukru we krwi poniżej 70 mg/dl. Pamiętać jednak należy, że objawy hipoglikemii mogą też wystąpić przy wyższych wartościach glikemii (> 100 mg/dl), wówczas gdy dochodzi do ich szybkiego obniżania. Hipoglikemie możemy podzielić na 3 stopnie: lekki, umiarkowany i ciężki. W stopniu lekkim występować mogą objawy uczucia głodu, wzmożonej potliwości, bladość, osłabienie, rozdrażnienie. W takiej sytuacji pomóc może przyjęcie doustne 1-2 WW w postaci tabletek glukozy, soku lub innego słodzonego cukrem napoju. Lekkie niedocukrzenia są dość częste u osób dobrze wyrównanych leczonych terapią intensywną, z zastosowaniem analogów insuliny lub podczas leczenia za pomocą osobistej pompy insulinowej. W hipoglikemii zwykle wystarczy podanie 15 g glukozy doustnie i kontrolę glikemii po 15 minutach (reguła 15/15). Stopień umiarkowany objawia się bólem głowy, bólem brzucha, zmianami w zachowaniu, niepokojem, zdenerwowaniem, sennością, bladością, zaburzeniami widzenia i mowy. W tym przypadku poza spożyciem 10-20 g węglowodanów (1-2 WW) w postaci cukrów prostych, należy spożyć przekąskę z węglowodanami złożonymi np. kanapkę. O niedocukrzeniu ciężkim mówimy wówczas, gdy pacjent doświadcza zaburzeń orientacji, straci przytomności, ma drgawki. W takim stanie nie jest możliwe samodzielne podejmowanie decyzji. Pacjent wymaga pomocy osób trzecich. Osoby zaangażowane w pomoc takiemu choremu nie powinny podawać napojów drogą doustną, a najlepszym rozwiązaniem jest podanie glukagonu domięśniowa i wezwanie Pogotowia Ratunkowego.
Jak zapobiegać hipoglikemii?
Każdy pacjent powinien stworzyć sobie indywidualny schemat postępowania, zabezpieczający go przed niedocukrzeniem. Warto porozmawiać z lekarzem prowadzącym o tym jak zachować bezpieczeństwo w uprawianiu sportu. Dobrze, gdy ćwiczenia wykonywane są regularnie przynajmniej 3 razy w tygodniu, bo wtedy łatwiej dostosować dawkowanie insuliny do zmieniającego się zapotrzebowania. Przed wysiłkiem należy zmierzyć poziom cukru we krwi. Za bezpieczne dla rozpoczęcia uprawiania sportu uważa się glikemię w granicach 140-180 mg/dl. Przy wartościach niższych należy spożyć dodatkowy posiłek zawierający 1-2 WW. Przy wartościach wyższych niż 250 mg/dl należy podać dawkę korekcyjną oraz oznaczyć ciała ketonowe. Wysiłku fizycznego nie należy podejmować wówczas, gdy organizm jest zakwaszony. Jeśli hiperglikemii nie towarzyszą ciała ketonowe, można wrócić do aktywności po obniżeniu poziomu cukru. W trakcie wysiłku glikemia powinna utrzymywać się na poziomie 100-180 mg/dl. W przypadku chorych na cukrzycę typu 2 to analogiczne ograniczenie aktywności należy rozważyć w momencie, gdy wartość glikemii przekracza 300 mg/dl.
Modyfikacja dawek insuliny
Aby zapewnić dobre wchłanianie z tkanki podskórnej i działanie insuliny należy dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu. Jeżeli podejmowany wysiłek jest umiarkowany to dawka insuliny krótkodziałającecj, której szczyt przypada na okres wysiłku lub tuż po jego zakończeniu, powinna być zmniejszona o 30 %. Przy większych wysiłkach nawet o 50%. Jeżeli wysiłek nie był zaplanowany to oczywiście podana insulina będzie działała i aby zrównoważyć to działanie osoba z cukrzycą powinna zjeść
dodatkową porcję węglowodanów ilości 20-30 gramów, czyli 2-3 WW na każde 30 minut wysiłku. Nie należy podawać insuliny w kończynę, która będzie obciążona wysiłkiem, jeśli wysiłek rozpoczyna się 30–60 minut po jej wstrzyknięciu, bo insulina wtedy szybciej się wchłania i zaczyna działać intensywniej.
Aktywność przy leczeniu pompą
Podczas leczenia przy użyciu pompy insulinowej zaleca się zmniejszenie podstawowego przepływu insuliny o 20-80%, w zależności od intensywności i czasu trwania wysiłku, Najlepiej zrobić to przynajmniej dwie godziny przed jego rozpoczęciem Przy przedłużonych treningach zwłaszcza wieczornych należy rozważyć zmniejszenie dawki insuliny podawanej po wysiłku oraz często dawki insuliny długodziałającej lub analogu insuliny o przedłużonym działaniu. Glikemię należy oznaczyć przed wysiłkiem fizycznym, w jego trakcie (co 30-60 min) i po zakończeniu treningu. Po wysiłku zwykle trzeba zjeść posiłek o dużej zawartości węglowodanów, np. kanapki, aby uzupełnić zapasy glikogenu w wątrobie i mięśniach. Nie należy spożywać alkoholu przed, lub w trakcie wysiłku fizycznego, gdyż hamuje on reakcję organizmu na hipoglikemię i przez to zwiększa ryzyko wystąpienia przedłużonego niedocukrzenia. Aby wdrożyć własny, skuteczny schemat postępowania zabezpieczający przed hipoglikemią należy obserwować własny organizm i uczyć się jego reakcji na zmieniające się obciążenie wysiłkiem fizycznym.
Dr n. med. Anna Rubiec-Niemirowska
internista, diabetolog
