Palenie papierosów jest nałogiem, który dotyczy ponad miliarda osób na świecie. Dym papierosowy zawiera około 7000 różnych substancji chemicznych w tym około 70 znanych karcinogenów, czyli związków wywołujących raka.
Dużo mówi się o tym, że palenie zabija palaczy, jednak trzeba mieć świadomość, że jest ono bardzo szkodliwe także dla osób narażonych na dym tytoniowy. Wg danych WHO bierne palenie przyczynia się do zgonu 1 miliona 200 tysiąca osób na świecie w tym 65 tysięcy dzieci rocznie. Ponadto bierne palenie w dzieciństwie sprzyja zachorowaniu na astmę oskrzelową i zapalenie ucha środkowego. Niestety na świecie nałóg palenia jest równie częsty w populacji ogólnej, jak i wśród osób z cukrzycą typu 2.
Czy palenie papierosów zwiększa ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2?
Palenie papierosów jest jednym z najistotniejszych modyfikowalnych czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu 2. Zostało to udowodnione m.in. w badaniach w Japonii. Mężczyźni palący od 16 do 25 papierosów dziennie wykazywali ponad 3-krotnie większe ryzyko rozwoju cukrzycy w porównaniu z niepalącymi rówieśnikami. W 2007 roku ukazały się wyniki metaanalizy 25 prospektywnych badań, która wykazała 1,6 razy większe ryzyko cukrzycy typu 2 u osób wypalających dziennie 20 papierosów i więcej.
Szacuje się, że co najmniej 25 milionów przypadków cukrzycy typu 2 na świecie wynika z palenia papierosów. Jednak po zaprzestaniu palenia zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2 zaczyna się zmniejszać dopiero po 5 latach. Stan przedcukrzycowy także występuje częściej wśród palaczy. Wykazana to m.in. w populacji europejskiej (ryzyko ponad 2.5 x większe u osób palących).
Jak palenie papierosów wpływa na ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego u osób z cukrzycą typu 2?
Cukrzyca zwłaszcza z wysokimi wartościami glikemii, niekontrolowanym nadciśnienie tętniczym i wysokimi wartościami LDL-cholesterolu jest związana z kilkakrotnie większym ryzykiem zawału serca i udaru mózgu. To ryzyko jest jeszcze większe w przypadku palenia papierosów. Palenie zwiększa o półtorej procent ryzyko rozwoju choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu, które u diabetyków i tak występują z dużą częstotliwością. Częściej u osób palących z cukrzyca rozwija się niewydolność serca. Palenie przyczynia się też do wzrostu ryzyka niedokrwienia kończyn dolnych u osób z cukrzycą.
Czy palenie ma wpływ na zmiany w małych naczyniach tzw. mikroangiopatię?
Od lat udowodniony jest negatywny wpływ palenia na rozwój retinopatii cukrzycowej u osób z cukrzycą typu 1. W badaniu UKPDS u osób z cukrzycą typu 2 nie wykazano związku palenia papierosów z wczesnym pojawieniem się tego powikłania. W przypadku nefropatii cukrzycowej wpływ palenia jest jednoznaczny. M.in. w 4-letniej obserwacji pacjentów z cukrzycą typu 1 palenie przyczyniło się do uszkodzenia nerek z białkomoczem. Rola palenia w nasileniu albuminurii była porównywalna z wpływem złego wyrównania metabolicznego z hemoglobiną glikowaną HbA1c powyżej 8%.
U pacjentów z cukrzycą typu 2 z Taiwanu palenie trzykrotnie zwiększało ryzyko jawnej nefropatii cukrzycowej z białkomoczem. Nefropatia cukrzycowa jest groźnym powikłaniem cukrzycy. Pozostaje ona jedną z najczęstszych przyczyn dializoterapii u dorosłych. Prewencja nefropatii cukrzycowej ma istotny wpływ na długość i jakość życia. Ważnym elementem takiego postępowania jest zaprzestanie palenia papierosów.
Jak palenie wpływa na poziom glukozy we krwi?
Jednym z negatywnych efektów palenia jest nasilenie insulinooporności, kluczowego zaburzenia w stanie przedcukrzycowym i cukrzycy typu 2. W badaniach na populacjach japońskiej i szwedzkiej wykazano związek między ilością wypalanych papierosów a hiperglikemią i wysokimi wartościami hemoglobiny glikowanej HbA1c. Jednocześnie w populacji angielskiej w badaniu THIN (The Health Improvement Network) zaprzestanie palenia wiązało się z pogorszeniem kontroli glikemii – tłumaczono to skłonnością do nie przestrzegania diety u byłych palaczy i przyrostem masy ciała w tym okresie.
U osób leczonych insuliną palenie papierosów zmienia wchłanianie podanego podskórnie leku. Odpowiedzialna jest za to nikotyna zawarta w dymie tytoniowym, działając kurcząco na naczynia skórne. Wykazano, że absorbcja insuliny zmniejsza się o 30% po 30 min od wypalenia papierosa, a w trakcie samego palenia jest jeszcze mniejsza.
Jak działa nikotyna?
Jeden papieros dostarcza 1 mg nikotyny. Inhalacja dymu tytoniowego już po 7-30 sekundach powoduje wysokie stężenie nikotyny w mózgu. Prowadzi to do uwolnienia dopaminy. Jest to jeden z mechanizmów uzależniających od papierosów. Nikotyna po połączeniu z receptorami nikotynowymi m.in. autonomicznego układu nerwowego, rdzenia nadnerczy działa pobudzająco na wydzielanie adrenaliny. W efekcie zmniejsza uczucie głodu i odczuwanie bólu. Jednocześnie nikotyna powoduje skurcz naczyń wieńcowych serca oraz naczyń skóry. Po dużych dawkach nikotyny pojawia się m.in. uczucie oderwania od rzeczywistości, zmęczenie, gonitwa myśli, światłowstręt. Zatrucie nikotyną może powodować wymioty, biegunkę, halucynacje, wzmożoną potliwość, zaburzenia rytmu serca, spadek ciśnienia tętniczego. Może to doprowadzić nawet do śmierci.
W drugiej części artykułu można będzie znaleźć odpowiedzi m.in. na takie pytania: w jaki sposób palenie powoduje uzależnienie, czy palenie ma wpływ na działanie leków, a także jakie są korzyści z zaprzestania palenia tytoniu.
Dr n.med. diabetolog Irina Bosek
Dr n.med. diabetolog, endokrynolog Roman Kuczerowski
