Ciąża to czas ogromnych zmian hormonalnych w organizmie kobiety, w efekcie których zmienia się wrażliwość tkanek na działanie insuliny. U niektórych kobiet organizm nie jest w stanie pokryć zwiększonego zapotrzebowania na insulinę, czego skutkiem są nieprawidłowe poziomy cukru we krwi i rozwój cukrzycy ciążowej.
Optymalna kontrola glikemii w trakcie ciąży powikłanej ma kluczowe znaczenie, od prawidłowych cukrów zależy przebieg ciąży, zdrowia mamy i dziecka. Stężenie glukozy przy cukrzycy ciążowej podwyższone jest najczęściej w niewielkim zakresie w stosunku do normy, ale już te nieznaczne odstępstwa mogą być niekorzystne dla rozwoju płodu i nie można ich bagatelizować.
Jak diagnozuje się cukrzycę ciążową?
• Podczas pierwszej wizyty u ginekologa potwierdzającej ciążę zleca się badanie glukozy na czczo.
• Jeśli wynik jest prawidłowy, czyli poniżej 92 mg/dl, kolejne badanie – doustny test obciążenia glukozą – należy przeprowadzić między 24. a 26. tygodniem ciąży.
• Jeśli wynik jest nieprawidłowy i mieści się w zakresie 92-125 mg/dl, wówczas należy jak najszybciej wykonać test obciążenia glukozą. Jeśli wynik testu jest nieprawidłowy – stwierdza się cukrzycą ciążową lub cukrzycę w ciąży. Jeśli jest prawidłowy, kolejny test obciążenia glukozą wykonuje się między 24. a 26. tygodniem ciąży.
• Jeśli wynik badania na czczo jest nieprawidłowy i wynosi 126 mg/dl lub więcej, wówczas pilnie należy powtórzyć oznaczenie glikemii na czczo. Jeśli w kolejnym badaniu wynik przekracza 126 mg/dl, stwierdza się cukrzycę w ciąży.
Cukrzyca ciążowa najczęściej rozwija się w drugim trymestrze ciąży i jest rozpoznawana podczas obowiązkowego dla wszystkich ciężarnych testu obciążenia glukozą. Obecnie Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca wykonywanie 3-punktowego testu obciążenia glukozą. Polega ono na sprawdzeniu cukru na czczo, a następnie po 60 i 120 minutach od wypicia roztworu, zawierającego 75 g glukozy. Na podstawie wyników tego testu cukrzycę ciążową rozpoznaje się, gdy spełnione jest co najmniej jedno z trzech niżej przedstawionych kryteriów:
• stężenie glukozy w osoczu na czczo w zakresie 92-125mg/dl
• stężenie glukozy po 60 minutach ≥180 mg/dl
• stężenie glukozy po 120 minutach w zakresie 153-199 mg/dl
U ciężarnych z grup ryzyka, doustny test obciążenia glukozą należy wykonać już podczas pierwszej wizyty w czasie ciąży.
Leczenie cukrzycy ciążowej
Leczenie cukrzycy ciążowej u większości kobiet sprowadza się do stosowania odpowiedniej diety. Jej główne założenia to:
• Ograniczenie cukrów prostych, posiłki w oparciu o węglowodany złożone.
• Jedzenie regularnych posiłków.
• Unikanie dużych porcji, jedzenie częściej (5 posiłków), ale w umiarkowanych ilościach.
• Komponowanie posiłków złożonych (białko, tłuszcze, węglowodany); unikanie posiłków wyłącznie węglowodanowych.
• Wyeliminowanie z diety słodyczy, soków owocowych, owoców, niekiedy także mleka (u części osób mleko powoduje przecukrzenia).
Przy cukrzycy ciążowej ryzyko hiperglikemii, pojawia się głównie po posiłkach węglowodanowych. Celem stosowanej diety jest uniknięcie poposiłkowych hiperglikemii. W nielicznych przypadkach nie udaje się uregulować cukrów dietą, konieczne jest wówczas podawanie insuliny. Przy cukrzycy ciążowej nie stosuje się żadnych leków doustnych obniżających glikemię.
Kontrola glikemii przy cukrzycy ciążowej
Obok diety, elementem leczenia cukrzycy ciążowej jest samokontrola glikemii. Należy dążyć do uzyskania stężenia glukozy jak u osób zdrowych. W ten sposób minimalizuje się ryzyko rozwoju jej powikłań – zarówno dla matki jak i dla dziecka. Zgodnie z zapowiedzianymi zmianami w refundacji systemów do ciągłego monitorowania glikemii, już wkrótce kobiety z cukrzycą ciążową wymagające insulinoterapii będą miały możliwość korzystania z systemu FreeStyle Libre na okres ciąży i połogu. To bardzo ważna zmiana dla tej grupy pacjentów. Warto podkreślić, że normy glikemii dla kobiet z cukrzycą ciążową są jeszcze bardziej restrykcyjne niż dla młodych pacjentów z cukrzycą typu 1. Zgodnie z zaleceniami PTD, cukry powinny mieścić się w następujących zakresach:
• na czczo i przed posiłkami: 70-90 mg/dl;
• maksymalna glikemia w 1. godzinie po rozpoczęciu posiłku: < 140 mg/dl lub po 2. godzinach <120mg/dl;
• między godziną 2.00 a 4.00: > 70–90 mg/dl.
Ciężko jest sprostać tak wyśrubowanym normom mając do dyspozycji jedynie glukometr. Stosowanie systemu ciągłego monitorowania glikemii w okresie ciąży pozawala kobiecie na bardzo precyzyjną analizę tego, jak poszczególne posiłki wpływają na jej glikemie. Nie chodzi tu tylko o jedyniewynik pomiaru, ale też o szybkość i kierunek zmian glikemii. Dzięki strzałkom trendu oraz wykresowi, który „rysuje się”na podstawie wykonywanych przez system co 15 minut pomiarów, pacjentka ma dokładny wgląd w swoje glikemie. Szybko uczy się, które potrawy jej „służą”, których powinna unikać. Ciąża to okres burzy hormonalnej, na podobny posiłek organizm inaczej reaguje w pierwszym, inaczej w trzecim trymestrze. Co więcej takie same produkty u jednej kobiety będą mocno wpływały na glikemię, u innej znacznie łagodniej. Dlatego tak ważne jest indywidualne dopasowanie diety do swojego organizmu, w czym ciągły monitoring glikemii niewątpliwie pomaga.
U kobiet z cukrzycą przyjmujących insulinę pojawia się kolejna zmienna, a mianowicie ryzyko hipoglikemii, które dla tej grupy pacjentem jest czymś nowym, nieznanym i wzbudza słuszne obawy. Ciągły monitoring glikemii i analiza strzałek trendu pozwala wielu epizodów niedocukrzenia uniknąć i zniwelować stres przed tym powikłaniem. Ciągły monitoring glikemii pomocny jest także bezpośrednio po porodzie, ułatwia obserwację organizmu i wychwycenia momentu, w którym insulinoterapia przestaje być potrzebna.
Marta Kuśmierz-Mazurek
