Insulina dla biochemika to 51 aminokwasów ułożonych w 2 łańcuchy peptydów, dla endokrynologa to hormon wydzielany przez komórki zlokalizowane w milionie skupisk komórek zwanych wyspami trzustkowymi Langerhansa, dla genetyka to pierwszy lek wytworzony metodą inżynierii genetycznej, dla Agencji Antydopingowej to środek dopingujący zaś dla milionów ludzi z cukrzycą na świecie to lek ratujący życie.
Insulina ratuje życie od prawie 100 lat – dokładnie od stycznia 1922 roku, kiedy umierający na cukrzycę typu 1. 14 letni chłopiec z Toronto na rękach swojej matki otrzymał pierwszą dawkę insuliny. W organizmie człowieka jest tylko jeden hormon będący w stanie obniżyć poziom glukozy – to właśnie insulina. U zdrowej osoby wydzielana jest przed 24 godzin na dobę – również w okresach miedzyposiłkowych i w nocy. Wydzielana jest w największych ilościach w odpowiedzi na posiłek. Po posiłku stężenie insuliny we krwi wzrasta 3-5 krotnie. Insulina potrzebna jest nie tylko do obniżenia poziomu glukozy we krwi po posiłku. Ma wiele innych działań, m.in. wpływa na syntezę glikogenu, białek, DNA oraz metabolizm kwasów tłuszczowych.
Najlepszym dowodem znaczenia insuliny są konsekwencje jej braku. Jeśli nasza trzustka przestaje produkować insulinę poziom glukozy we krwi podwyższa się. Z reguły gdy glikemia przekroczy 250 mg/dl w organizmie rozwija się jednocześnie tzw. kwasica ketonowa. Insulina działa poprzez swoje receptory, czyli miejsca na komórkach wiążące insulinę. Najwięcej receptorów dla insuliny mają komórki wątroby, mięśni oraz komórki tłuszczowe. Często insulina nie działa odpowiednio pomimo, że jej stężenie we krwi jest prawidłowe a nawet podwyższone. Taki stan nazywamy insulinoopornością. Insulinooporność odgrywa dużą rolę w rozwoju cukrzycy typu 2, bardzo często skojarzona jest z otyłością. Insulina jest lekiem stosowanym w różnych typach cukrzycy. Bezwzględnie potrzebna jest w cukrzycy typu 1, u osób po wycięciu trzustki, w cukrzycy wynikającej z mukowiscydozy, także w przypadku cukrzycy ciążowej, gdy dieta nie wystarcza dla uzyskania idealnych poziomów glukozy. Miliony osób na całym świecie z cukrzycą typu 2 otrzymuje insulinę dla uniknięcia powikłań takich jak retinopatia (uszkodzenie siatkówki) czy nefropatia (uszkodzenie nerek).
Dziś dysponujemy preparatami insuliny, które mogą być podawane podskórnie, domięśniowo, niektóre dożylnie. Dziś trwają badania nad insuliną doustną. Jeden z wielkich polskich diabetologów powtarzał swoim asystentom w klinice: „Leczcie fizjologicznie”. Zastosowanie pompy insulinowej stwarza możliwości do podawania insuliny w najIbardziej fizjologiczny sposób, chociaż w naturze insulina wydzielana jest do krwi, a przez pompę podawana jest podskórnie. Pompa umożliwia stosowanie insuliny w dawkach zmieniających się w zależności od potrzeb organizmu. Przez pompę podawana jest insulina we wlewie podstawowym przez 24 godziny na dobę oraz w bolusach np. w związku z spożywanymi posiłkami lub korektą hiperglikemii.
U osoby zdrowej jest zmienny rytm dobowy wydzielania insuliny. Z reguły jest najmniejsze kilka godzin po północy, a nad ranem wzrasta. Ten rytm wydzielania insuliny możemy odtworzyć dysponując pompą insulinową. W pompie insulinowej podawany jest analog insuliny szybkodziałający. To zrozumiałe, bo celem jest szybka reakcja na zwiększenie lub zmniejszenie dawki insuliny. W przypadku insulinoterapii w algorytmie wielokrotnych wstrzyknięć także naśladujemy naturę. W takiej sytuacji podstawowe wydzielanie insuliny zastępuje insulina o długim okresie działania.
Od lat stosowane były preparaty insuliny z protaminą, której obecność wydłużała działanie insuliny. Dziś u osób przede wszystkim z cukrzycą typu 1, ale także z cukrzycą typu 2 zalecane i stosowane są analogi insuliny, które mają jeszcze bardziej zbliżony do fizjologicznego profil działania. Dla zapewnienia całodobowego działania insuliny podawane są analogi długodziałające insuliny takie jak detemir, glargina czy insulina degludec. Analogi insuliny uzyskuje się poprzez modyfikacje cząsteczki insuliny dodając lub zamieniając aminokwasy lub dołączając dodatkową grupę chemiczną np. kwas mirystynowy jak w przypadku analogu insuliny o nazwie detemir. Szybko działające analogi insuliny takie jak aspart, glulizyna, lispro wchłaniają się szybciej z tkanki podskórnej oraz działają krócej, niż insulina ludzka. Dzięki temu ich korzystny wpływ może być lepiej skojarzony z posiłkiem przy mniejszym ryzyku
niedocukrzenia.
Aby w najlepszy możliwy sposób żyć z cukrzycą możemy dziś sięgać po różne rodzaje insuliny i podawać je w sposób dostosowany nie tylko do typu cukrzycy ale także indywidulanych potrzeb osoby chorującej na cukrzycę.
Dr med. Roman Kuczerowski,
Dr med. Irina Bosek
Artykuł powstał w ramach cyklu “Insulina – odkrycie, które zmieniło wszystko”
Partnerzy: Novo Nordisk, Zakłady Tarchomińskie “Polfa”, Sanofi
