Czosnek pospolity (Allium sativum) jest jedną z najstarszych roślin uprawnych. Jest specyficznym produktem zarówno leczniczym, jak i przyprawowym. Oprócz olejku eterycznego, zawiera glikozydy, fitosterole, flawonoidy, siarczki, związki cukrowe oraz pierwiastki śladowe. Spośród związków siarkowych, najważniejszą substancją aktywną biologicznie jest allicyna (związek ten odpowiada za charakterystyczny zapach czosnku).

Badania doświadczalne i kliniczne wskazują na korzystne (profilaktyczne i lecznicze) działanie wyciągów z czosnku w chorobach cywilizacyjnych. Wykazuje on działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybiczne, przeciwwirusowe i przeciwpierwotniakowe. Publikacje naukowe dowodzą przeciwmiażdżycowego działania czosnku oraz korzystnego wpływu kontrolę stężenia cholesterolu i glukozy we krwi. Szereg prac wskazuje na efekty przeciwnowotworowe związków biologicznie czynnych występujących w czosnku.

Czosnek a zaburzenia lipidowe

Z cywilizacyjnego punktu widzenia interesującym zagadnieniem jest wpływ spożywania czosnku na profil lipidowy. W analizie 33 badań przeprowadzonej przez Shabani i wsp., obejmujących 1273 osoby oceniano wpływ spożywania czosnku na profil lipidowy u chorych z cukrzycą typu 2. Stwierdzono, że regularne spożywanie czosnku (czy to w diecie czy w postaci koncentratu w tabletkach) zmniejszało stężenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL i triglicerydów we krwi o odpowiednio: 16,87 mg/dl, 9,65 mg/dl oraz 12,44 mg/dl. Co więcej, stwierdzono zwiększenie stężenia cholesterolu HDL we krwi o 3,19 mg/dl. W analizie 39 badań przeprowadzonej przez Ried i wsp., obejmującej osoby z podwyższonym stężeniem cholesterolu całkowitego we krwi (> 200 mg/dl) również oceniano wpływ spożywania czosnku na profil lipidowy. Wykazano, że czosnek zmniejszał stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL we krwi o odpowiednio 17 mg/dl i 9 mg/dl. Ten korzystny efekt obserwowano u osób, które spożywały preparaty czosnku przez co najmniej 2 miesiące. Wyniki powyższego badania są istotne, bowiem zmniejszenie stężenia cholesterolu we krwi o 8% wiąże się z obniżeniem o 38% ryzyka sercowo-naczyniowego u osób w wieku 50 lat.

Podsumowując, zwiększenie ilości spożywanego czosnku w diecie może stanowić ważną i zarazem prostą metodę prewencji i wspomagania leczenia zaburzeń lipidowych.

Czosnek a cukrzyca

Kolejnym ważnym aspektem jest wpływ zwiększenia ilości czosnku w diecie na wspomaganie leczenia cukrzycy typu 2. W omawianej uprzednio analizie 33 badań przeprowadzonej przez Shabani i wsp., oceniano również wpływ podawania preparatów z czosnkiem na kontrolę stężenia glukozę we krwi. Wykazano, że przyjmowanie czosnku prowadziło do zmniejszenia stężenia glukozy we krwi na czczo o 10,9 mg/dl oraz zmniejszenia stężenia glikowanej hemoglobiny (HbA_1C) we krwi o 0,6 mg/dl. W analizie 9 badań klinicznych przeprowadzonej przez Wang i wsp., obejmującej 768 osób oceniano wpływ przyjmowania preparatów czosnku (dawka 0,5-1,5 g/dzień) na kontrolę leczenia cukrzycy typu 2. Po 24 tygodniach przyjmowania preparatu czosnku wykazano zmniejszenie stężenia glukozy we krwi na czczo o 21 mg/dl. Ponadto stwierdzono zmniejszenie stężenia fruktozaminy i HbA_1C we krwi (wskaźniki świadczące o kontroli stężenia glukozy we krwi).

Podsumowując, zwiększenie ilości czosnku w diecie korzystnie i długotrwale wpływa na kontrolę leczenia cukrzycy typu 2.

Czosnek a nadciśnienie tętnicze

Korzystny wpływ zwiększenia ilości czosnku w diecie wykazano również u chorych z nadciśnieniem tętniczym. W analizie 12 badań przeprowadzonej przez Ried K. i obejmującej 553 chorych z nadciśnieniem tętniczym oceniano wpływ przyjmowania preparatów czosnku na ciśnienie tętnicze i sztywność naczyń krwionośnych. Wykazano, że preparaty czosnku zmniejszały skurczowe ciśnienie tętnicze o 8,3 mmHg, natomiast rozkurczowe ciśnienie tętnicze o 5,5 mmHg. Przeciwnadciśnieniowe działanie czosnku jest zatem podobne do standardowych leków stosowanych w nadciśnieniu tętniczym. Obserwowane zmniejszenie ciśnienia tętniczego było związane z 16-40% obniżeniem ryzyka sercowo-naczyniowego. Co więcej, w badaniu tym stwierdzono, że po 3 miesiącach stosowania preparatu czosnku zmniejszeniu uległa sztywność tętnic i poprawił się skład mikrobioty jelit (skład dobrych bakterii w jelitach człowieka).

Podsumowując, zwiększenie ilości czosnku w diecie może stanowić ważną i prostą zarazem metodę wspomagania leczenia nadciśnienia tętniczego.

Podsumowanie

Wiele badań wykazano, że czosnek poprawia kontrolę glikemii, zmniejsza stężenie lipidów we krwi oraz charakteryzuje się właściwościami przeciwnadciśnieniowymi. Warto podkreślić, że stosowanie preparatów czosnku jest bezpieczne i dobrze tolerowane. W sytuacji kiedy nie chcemy stosować preparatów czosnku, możemy po prostu zwiększyć jego obecność podczas przygotowywania posiłków.

Stanisław Surma, student medycyny
Monika Romańczyk, studentka medycyny
prof. dr hab. n. med. Krzysztof Łabuzek

Bibliografia

1. Shabani E., Sayemiri K., Mohammadpour The effect of garlic on lipid profile and glucose parameters in diabetic patients: a systematic review and meta-analysis. Prim Care Diabetes 2019; 13(1): 28-42.
2. Ried K., Toben C., Fakler P. Effect of garlic on serum lipids: an updated meta-analysis. Nutr Rev 2013; 71(5): 282-299.
3. Wang J., Zhang X., Lan H., Wang W. Effect of garlic supplement in the management of type 2 diabetes mellitus (T2DM): a meta-analysis of randomized controlled trials. Food Nutr Res 2017; 61(1): 1377571.
4. Ried K. Garlic lowers blood pressure in hypertensive subjects, improves arterial stiffness and gut microbiota: A review and meta-analysis. Exp Ther Med. 2020; 19(2): 1472-1478.