Cukrzycowa choroba oczu (retinopatia) to schorzenie siatkówki, które rozwija się pod wpływem wysokiego poziomu cukru we krwi u osób chorujących na cukrzycę. Początkowo powikłanie to nie daje żadnych objawów, co znacznie utrudnia jego rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia. Nieleczona retinopatia może znacznie pogarszać jakość widzenia, a nawet doprowadzić do utraty wzroku. Jak rozpoznać retinopatię cukrzycową i jak się przed nią chronić?
Retinopatia cukrzycowa to najczęściej pierwsze z powikłań mikronaczyniowych, które pojawiają się u pacjentów z cukrzycą. Są na nią narażone osoby z cukrzycą typu 1, jak i cukrzycą typu 2. Ryzyko rozwoju retinopatii wzrasta wraz z czasem trwania cukrzycy.
Retinopatia rozwija się nie w wyniku samego faktu chorowania na cukrzycę ale z powodu utrzymującej się hiperglikemii. Im lepsze wyrównanie metaboliczne choroby, tym większe szanse na uniknięcie tego powikłania.
Podwyższony poziom cukru we krwi działa niekorzystnie na naczynia krwionośne, w tym na drobne naczynia siatkówki oka. Komórki, z których zbudowane jest oko nie potrzebują insuliny, by pobrać glukozę z krwi. Kiedy glukozy jest dużo (hiperglikemia) niszczy ona struktury oka. Częsta hiperglikemia, ale też duże wahania cukru powodują szereg patologicznych sytuacji: pękanie naczyń krwionośnych w oku, wylewy krwi do ciała szklistego, obrzęk plamki czy tworzenie się nowych, nieprawidłowych naczyń krwionośnych. W zaawansowanej postaci retinopatii cukrzycowej może dojść do odwarstwienia siatkówki.
Podstępny charakter retinopatii
Retinopatia, tak jak i pozostałe powikłania mikronaczyniowe, rozwija się latami, w początkowym okresie nie dając żadnych objawów. Pierwszym zmianom na dnie oka wynikającym z retinopatii, np. wylewom mikronaczyniowym, zwykle nie towarzyszą żadne zaburzenia widzenia. Powikłanie to może natomiast zdiagnozować okulista na podstawie odpowiednich badań. Odczuwalne dla pacjenta problemy ze wzrokiem pojawiają się dopiero wówczas, gdy zmiany w oku są bardzo zaawansowane. To dlatego tak ważne jest, by osoby chorujące na cukrzycę regularnie chodziły do okulisty na badanie dna oka. Zgodnie z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego:
• pacjent z cukrzycą typu 2, który nie ma cech retinopatii, powinien odwiedzać okulistę raz w roku od momentu rozpoznania u niego cukrzycy
• pacjent z cukrzycą typu 1 powinien wykonywać badania kontrolne u okulisty raz w roku, pierwsze po 5 latach od wykrycia choroby
Niezależnie od tych wizyt, diabetycy powinni zgłaszać się do okulisty, gdy pojawiają się jakiekolwiek problemy ze wzrokiem.
Objawy retinopatii cukrzycowej
Do najbardziej typowych objawów zaawansowanej retinopatii zalicza się:
• utratę ostrości widzenia;
• pojawienie się czarnych punkcików/plamek w polu widzenia, które poruszają się wraz z ruchem gałki ocznej;
• pojawienie się większej, nieregularnej plamy w polu widzenia;
• częściową lub całkowitą utratę wzroku;
• zmianę w postrzeganiu kolorów (kolory wydają się wyblakłe);
• załamywanie się lub falowanie linii prostych;
• widzenie przedmiotów/osób w sposób zniekształcony
Różne objawy, mogące świadczyć o retinopatii cukrzycowej wynikają z różnych zmian, jakie zachodzą w obrębie siatkówki oka w wyniku hiperglikemii. Przykładowo czarne punkciki (muszki) w polu widzenia to najczęściej efekt krwotoku przedsiatkówkowego, czyli wysięku krwi z pękniętego naczynia krwionośnego do ciała szklistego. Plama w polu widzenia, czy to w jego centrum, czy na obrzeżach to najczęściej objaw częściowego odwarstwienia siatkówki. W przypadku odwarstwienia całej siatkówki, następuje całkowita utrata zdolności widzenia w oku. Za załamywanie się linii prostych, wyblakłe kolory czy zniekształcone formy najczęściej odpowiada cukrzycowy obrzęk plamki.
Zarówno odwarstwienie siatkówki, jak i obrzęk plamki świadczą o zaawansowanej retinopatii cukrzycowej i są bezpośrednim zagrożeniem utraty wzroku.
Czy zmiany wynikające z retinopatii można cofnąć?
Początkowy etap retinopatii, który polega na pękaniu drobnych naczyń krwionośnych i tworzeniu się wybroczyn z krwi, które nie wpływają na jakość widzenia, ale są zauważalne podczas badania dna oka, to tzw. retinopatia prosta. Ten etap zmian chorobowych można cofnąć, pod warunkiem poprawy wyrównania cukrzycy. W takiej sytuacji warto zadbać o glikemię i powtórzyć badanie za 3-4
miesiące. Po tym czasie może okazać się, że na dnie oka nie ma żadnych objawów świadczących o retinopatii. U części pacjentów z cukrzycą retinopatia pozostaje na takim etapie – na dnie oka okresowo pojawiają się i znikają wybroczyny, czyli mikrowylewy z pękniętego naczynia krwionośnego.
U części diabetyków, cukrzycowa choroba oczu rozwija się do postaci proliferacyjnej. Polega ona na tworzeniu się nowych naczyń krwionośnych, które są bardzo słabe, z dużą tendencją do pękania. Im więcej patologicznych naczyń krwionośnych w oku, tym większe ryzyko wylewów przedsiatkówkowych oraz odklejenia się siatkówki. Retinopatii proliferacyjnej nie da się wyleczyć, ale można zatrzymać jej rozwój.
Pacjent ze stwierdzoną retinopatią proliferacyjną powinien być pod opieką okulisty i diabetologa. Okulista regularnie monitoruje stan oczu oraz tak dobiera leczenie, aby nie dopuścić do dalszych niekorzystnych zmian w oku.
Małgorzata Marszałek
