W leczeniu cukrzycy typu 2 dostępne są skuteczne leki pozwalające na uzyskanie poprawy nie tylko w zakresie poziomów glukozy we krwi czy też hemoglobiny glikowanej, ale istotnie poprawiające jakość i długość życia poprzez zapobieganie późnym powikłaniom cukrzycy takim jak retinopatia czy też zawał serca. Do takich leków należą m.in. flozyny, analogi GLP -1 oraz metformina. Jednocześnie wiele osób z cukrzycą typu 2 stosuje preparaty ziołowe. Warto przyjrzeć się skuteczności i bezpieczeństwu takiej terapii.
Ziołolecznictwo przez stulecia było podstawową formą terapii wielu chorób, w tym zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Powszechnie stosowane były preparaty pochodzenia roślinnego w postaci naparów, nalewek lub w formie sproszkowanej. Niestety niejednokrotnie związane to było z nieprecyzyjnym dawkowaniem, ograniczoną skutecznością lub jej brakiem, a nawet działaniami toksycznymi.
Jakie produkty roślinne wykorzystywane były w leczeniu cukrzycy typu 2?
Lista leków ziołowych stosowanych w leczeniu cukrzycy jest długa. Wg podręcznika „Ziołolecznictwo. Nasze zioła i leczenie nimi” autorstwa Jana Biegańskiego, cieszącego się przed laty wielką popularnością. W przypadku cukrzycy zalecana była terapia z zastosowaniem liści borówki, liści czernicy, jasnoty białej, omanu wielkiego (korzeń zawierający inulinę), rosiczki okrągłolistnej, rutwicy lekarskiej, strączyny fasoli.
Jakie produkty ziołowe stosowane są obecnie w terapii cukrzycy?
Zainteresowanie lekami pochodzenia ziołowego jest szerokie i powszechne nie tylko w kulturze Dalekiego Wschodu czy też Ameryki Łacińskiej. Na liście leków wspierających obecnie leczenie cukrzycy znajduje się m.in.:
• morwa biała,
• kora cynamonowca,
• biała fasola,
• czarna jagoda,
• pochrzyn,
• nasiona liczi,
• aloes,
• mniszek lekarski,
• szałwia lekarska,
• nasiona kozieradki (fenugreek).
Czy korzystne obserwacje wyników leczenia ziołami wykorzystywane są w współczesnej medycynie?
Część pozytywnych doświadczeń związanych ze stosowaniem ziół została wykorzystana do produkcji dziś popularnych i ważnych leków przeciwcukrzycowych, dotyczy to na przykład leków takich jak metformina czy też flozyny.
Od rutwicy do metforminy
Rutwica lekarska (Galega officinalis) od wieków jest stosowana w medycynie ludowej. Tę roślinę można spotkać nie tylko w Polsce, ale także w innych krajach Europy, Afryki Północnej czy Azji Zachodniej. Jest to roślina o rozgałęzionych łodygach osiągających wysokość kilkudziesięciu centymetrów, motylkowatych niebieskich lub białych kwiatach. Owoce mają postać strąków zawierających kilkanaście nasion. Ziele rutwicy zbierane jest w okresie letnim.
Właściwości lecznicze posiadają liście i łodygi z kwiatami rutwicy. Dla celów leczniczych stosowane były również jej nasiona. Z wysuszonej rośliny i jej nasion sporządzano proszek, a następnie przygotowywano nalewkę. W medycynie ludowej rutwica była stosowana jak w celu obniżenia poziomu cukru we krwi, tak i dla zwiększenia produkcji mleka u kobiet karmiących czy również w dolegliwościach reumatycznych, stanach zapalnych dróg moczowych i wątroby.
Ciekawe jest, że rutwica lekarska odegrała kluczową rolę w odkryciu i rozwoju biguanidów, w tym metforminy. Substancją o działaniu hipoglikemizującym uzyskiwaną z rutwicy jest galegina. Jej zawartość w nasionach wynosi około 0,05% suchej masy nasion rutwicy. W 1916 roku z rutwicy wyizolowano galeginę. Galegina stała się punktem wyjścia syntezy nowych leków zwanych biguanidami, w tym stosowanej powszechnie dziś metforminy.
Metformina jest obecnie jednym z najczęściej stosowanych leków w leczeniu cukrzycy typu 2. Biguanidy, a szczególnie metformina, mają o wiele silniejsze i lepiej przebadane działanie niż naturalne związki występujące w rutwicy. Także flozyny coraz szerzej stosowane we współczesnej terapii cukrzycy, przewlekłej niewydolności nerek i niewydolności serca są pochodnymi substancji zawartej w korze jabłoni wykorzystywanej w medycynie.
Czy zioła mogą zastąpić leki w terapii cukrzycy?
W wydanym przed laty Państwowym Zakładzie Wydawnictw Lekarskich Poradniku dla lekarzy pod tytułem „Ziołolecznictwo” pod redakcją profesora Aleksandra Ożarowskiego odrębny rozdziała poświęcony jest leczeniu cukrzycy. Można tam znaleźć informacje o możliwości stosowania środków roślinnych takich jak liście czarnej jagody, korzeń marchwi, liście szałwii, korzeń mniszka lekarskiego, ziele rutwicy. Jednocześnie ponadczasowe są słowa zawarte w tym podręczniku „Należy (…) stanowczo przestrzec przed próbami zastępowania leków przeciwcukrzycowych przetworami ziołowymi. Działanie ich jest za słabe, by pozwoliło choćby na zmniejszenie dawek insuliny lub leków doustnych. Dlatego stosowanie ich jest uzasadnione tylko w lekkich postaciach cukrzycy lub stanach przedcukrzycowych, jako uzupełnienie leczenia dietetycznego”.
Znaczenie morwy białej dla osób z cukrzycą
Badania doświadczalne na szczurach z cukrzycą wykazały, że stosowanie ekstraktu w liści morwy obniża stężenie glukozy. Wykazano również działanie antyoksydacyjne. W badaniach na myszach ocenianowpływ różnych składników z wyciągu z morwy takich jak moracyna, mullberrosid. Są to substancje wykazujące efekt hipoglikemizujący. Najsilniejsze działanie przeciwcukrzycowe z substancji zawartych w morwie mają flawonoidy.
Istotne właściwości przeciwcukrzycowe mają także pochodne D-sorbitolu. Oprócz tych substancji w liściach morwy występują polifenole, rutyna, kwercetyna. W liściach morwy zawarte są również fenolokwasy, taniny. Stężenie w liściach morwy tych substancji jest niewielkie. W celu uzyskania większych stężeń sporządzane są ekstrakty.
Wykazano również w badaniach, że wyciąg z morwy białej powoduje zahamowanie aktywności enzymów jelitowych zwanych glukozydazami – odpowiedzialnych za rozkład cukrów złożonych. Do enzymów hamowanych przez wyciąg z morwy należy m.in. sacharaza, maltaza, czy też laktaza.
W Polsce dostępne są preparaty morwy białej w postaci tabletek jak również suszonych liści do przyrządzenia naparów. W następnym numerze omówimy właściwości oraz działania innych ziół, które mają wpływ na poziom glikemii, m.in. kory cynamonowca, ashwagandhy, berberyny, mniszka lekarskiego, nasion kozieradki oraz borówki czernicy.
Dr n.med. diabetolog Irina Bosek
Dr n.med. diabetolog, endokrynolog Roman Kuczerowski
