Elementem leczenia cukrzycy – równie ważnym jak przyjmowanie insuliny i leków leków obniżających glikemię – jest samokontrola. Zwykło się uważać, że pod pojęciem tym kryje się jedynie badanie poziomu cukru we krwi. Faktycznie, jest to jeden z najważniejszych parametrów dla diabetyka, ale nie jedyny. Szczególnie dla pacjentów z cukrzycą typu 2., znacząco narażonych na rozwój powikłań sercowo-naczyniowych.
Głównym celem szeroko pojętej samokontroli jest zapewnienie diabetykowi dobrego samopoczucia (bo nie sposób czuć się dobrze przy dużej hiperglikemii lub nadciśnieniu tętniczym) oraz niedopuszczenie do rozwoju późnych powikłań cukrzycy. Te dzielimy na powikłania mikronaczyniowe i makronaczyniowe. Do pierwszej grupy zaliczamy retinopatię, nefropatię oraz neuropatię cukrzycową i na rozwój tych powikłań największy wpływ faktycznie ma hiperglikemia. Z kolei powikłania dotyczące dużych naczyń krwionośnych, których konsekwencją może być udar mózgu, zawał mięśnia sercowego lub miażdżyca zrostowa tętnic zależą w równym stopniu od glikemii jak i cieśnienia tętniczego oraz stężenia cholesterolu. Na ten rodzaj powikłań narażone są przede wszystkim pacjenci z cukrzycą typu 2. Niekiedy nie są oni leczeni insuliną, a lekami doustnymi, zatem nie mają obowiązku codziennego mierzenia cukrów, ale nie mogą zapominać o pozostałych kluczowych dla ich zdrowia parametrach.
Na prawidłowo prowadzoną samokontrolę w cukrzycy składają się:
- badanie poziomu cukru we krwi i analiza pomiarów
- badanie moczu (na obecność cukru i / lub ciał ketonowych)
- kontrola masy ciała
- pomiar ciśnienia tętniczego krwi
- dążenie do prawidłowego stężenia lipidów
- obserwowanie własnego ciała (w tym np. miejsc podawania insuliny)
- codzienna kontrola stóp
- odpowiednie odżywianie – dostosowywanie posiłków do glikemii i masy ciała
- dostosowana do wieku i możliwości, zaplanowana aktywność fizyczna
- wizyty kontrolne u diabetologa i specjalistów (okulista, nefrolog, kadriolog)
- regularne badanie np. (hemoglobina glikowana, badanie okulistyczne, badanie moczu).
Hemoglobina glikowana
HbA1c wskazuje na średnie stężenie cukru we krwi w ciągu ostatnich trzech miesięcy poprzedzających badanie.
Zależność pomiędzy odsetkiem HbA1c a średnią glikemią przedstawia poniższa tabelka:
| Wartość HbA1c | Średnia glikemia w mg/dl | Średnia glikemia w mmol/l |
| 6 | 135 | 7,5 |
| 7 | 190 | 9,5 |
| 8 | 205 | 11,5 |
| 9 | 240 | 13,5 |
| 10 | 275 | 15,5 |
| 11 | 310 | 17,5 |
| 12 | 345 | 19,5 |
Jak ją interpretować. Jeśli nasz wynika hemoglobiny glikowanej wynosi 8 proc. oznacza to, że średnia naszych cukrów z ostatnich trzech miesięcy oscylowała wokół 205 mg/dl. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego pacjenci z cukrzycą powinni dążyć do wyników HbA1c poniżej 7 proc.
U osób o stabilnym przebiegu cukrzycy badanie hemoglobiny glikowanej powinno być wykonywane raz w roku, przy chwiejnej cukrzycy – raz na kwartał.
Lipidogram
Do oceny ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, na które diabetycy są narażeni znacznie bardziej niż osoby zdrowe, wykonuje się badanie nazywane lipidogramem, które obejmuje:
- stężenie cholesterolu całkowitego,
- stężenie cholesterolu HDL,
- stężenie cholesterolu LDL,
- stężenie trójglicerydów.
Wartość cholesterolu całkowitego pokazuje jaka jest całkowita ilość tłuszczu we krwi.
Zgodnie z wytycznymi PTD stężenie cholesterolu całkowitego u osób z cukrzycą powinno być niższe niż 175 mg/dl.
Frakcja cholesterolu LDL, czyli tzw. „zły” cholesterol odpowiedzialny jest za rozwój miażdżycy – osadza się ona w naczyniach krwionośnych, zwężając ich światło. Wysoki poziom złego cholesterolu to ryzyko zawału serca i udaru mózgu.
Stężenie cholesterolu frakcji LDL powinno być niższe niż 70 mg/dl. W przypadku osób młodych, z cukrzycą typu 1 dopuszcza się wartość poniżej 100 mg/dl.
Frakcja cholesterolu HDL, czyli tzw. „dobry” cholesterol, ma działanie ochronne chorób serca.
Stężenie frakcji HDL powinno być wyższe niż 40 mg/dl u mężczyzn i wyższe niż 50 mg/dl u kobiet.
Wartość trój glicerydów powinna wynosić poniżej 150 mg/dl.
Ciśnienie tętnicze
Wysokie ciśnienie tętnicze zwiększa ryzyko chorób serca, zawału, udaru oraz cukrzycowej chorobie nerek. Zalecane wartości ciśnienia tętniczego dla diabetyków to:
Ciśnienie skurczowe poniżej 140 mm Hg
Ciśnienie rozkurczowe poniżej 90 mm Hg
Jak często mierzyć cukier?
Zalecenia PTD wskazują, iż osoby intensywnie leczone insuliną powinny wielokrotnie, co najmniej cztery razy dziennie wykonywać badanie poziomu cukru we krwi. Kluczowe są pomiary na czczo i przed snem. Dla wielu pacjentów cztery pomiary na dobę to zdecydowanie za mało, dla przykładu osoby które korzystają z pompy insulinowej (zdecydowana większość dzieci i młodzieży) kontrolują cukier 8-12 razy na dobę. Oprócz pomiarów na czczo i przed snem, diabetycy są zobowiązani sprawdzać glikemię zawsze wtedy, gdy czują się źle, albo gdy rozpoznają u siebie objawy niedocukrzenia.
Należy jednak pamiętać, że cukrów nie mierzymy dla samego mierzenia. Musimy nauczyć się odpowiednio je interpretować, by na podstawie codziennych pomiarów móc podejmować tzw. decyzje terapeutyczne. Diabetyk na co dzień musi być po trosze swoim lekarzem. Musi wiedzieć, jak przygotować się do aktywności fizycznej, jak zachować się po spożyciu umiarkowanych ilości alkoholu, jak na jego glikemie wpłynie tłusty posiłek bogaty w węglowodany i na jakie ilości owoców w ciągu dnia może sobie pozwolić. Pacjenci codziennie podejmują szereg decyzji, które mają wpływ na ich zdrowie i samopoczucie. Po latach chorowania pewnie się już nad nimi nawet nie zastanawiają, wiele rzeczy robią automatycznie. I dobrze, bo nie sposób całe życie koncentrować się jedynie na chorobie. Jednak kiedy nasze parametry znacząco odbiegają do normy – wzrasta ciśnienie tętnicze, hemoglobina glikowana, masa ciała oraz stężenie złego cholesterolu – to musimy zacząć działać. A wiemy to właśnie dzięki samokontroli.
Marta Słowińska
