Cukrzyca typu 2 to choroba przewlekła, która może znacząco wpływać na codzienne życie pacjenta. Jednak odpowiednie leczenie, monitorowanie i zaangażowanie chorego pozwalają skutecznie kontrolować jej przebieg. Osiągnięcie celów terapeutycznych ułatwia wsparcie interdyscyplinarnego zespołu specjalistów.
Taki interdyscyplinarny zespół zapewnia optymalne wykorzystanie wiedzy i unikalnych umiejętności ekspertów z różnych dziedzin.
Dzięki temu możliwe jest:
- Zapewnienie kompleksowej opieki, obejmującej nie tylko leczenie farmakologiczne, ale również edukacje i profilaktykę powikłań
- Dostosowanie terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta, uwzględniając jego stan zdrowia, styl życia i preferencje.
Obecność farmaceuty w takim interdyscyplinarnym jest niezwykle istotna. o czym miałam przyjemność opowiedzieć na konferencji Liderów Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków, gdzie wygłosiłam wykład na temat opieki farmaceutycznej nad pacjentem z cukrzyca typu 2.
W krajach zachodnich powszechne jest tworzenie zespołów terapeutycznych, w których farmaceuci wraz z kadrą medyczną wspólnie ustalają plan opieki nad pacjentami z chorobami przewlekłymi. Doświadczenie z mojej praktyki w poradni diabetologicznej w Wielkiej Brytanii pokazuje, że dobrze zorganizowana współpraca lekarza, pielęgniarki, koordynatora przychodni i farmaceuty pozwala na:
- Skuteczniejszą farmakoterapię: Farmaceuci posiadają szeroką wiedzę na temat leków, ich działania, interakcji i dawkowania. Lepszą edukację prozdrowotną: Farmaceuci mogą edukować pacjentów na temat prawidłowego przyjmowania leków, zdrowego stylu życia i profilaktyki chorób.
- Wizerunek farmaceutów w Polsce ewoluuje, ale dla wielu osób wciąż pozostaje ograniczony. Niestety, praca farmaceuty często kojarzy się jedynie ze sprzedażą leków, a nie z udzielaniem fachowych porad. Stereotyp ten pomija szeroką wiedzę i umiejętności, które posiadają farmaceuci, i nie docenia ich istotnej roli w systemie opieki zdrowotnej.
Ustawa o zawodzie farmaceuty – przełomowy moment
Ograniczenia prawne uniemożliwiały farmaceutom w pełni wykorzystywanie swojego potencjału. Wreszcie, w grudniu 2020 roku, została uchwalona ustawa o zawodzie farmaceuty, która znacząco rozszerzyła zakres kompetencji i odpowiedzialności farmaceutów pozwalając na efektywniejsze wykorzystanie specjalistycznej wiedzy i umiejętności.
W ramach tej ustawy farmaceuci mogą realizować 5 świadczeń:
1. Prowadzenie konsultacji farmaceutycznych, w tym usługa “Drobne dolegliwości” i “Nowy lek”
2.Wykonywanie przeglądów lekowych
3.Wykonywanie badań diagnostycznych
4.Opracowywanie indywidualnego planu opieki farmaceutycznej (IPOF)
5.Wystawienie recept w ramach kontynuacji zlecenia lekarskiego
Opieka farmaceutyczna to realna szansa na holistyczną pomoc dla pacjentów z cukrzycą typu 2. W jej ramach farmaceuta może odbyć konsultację z pacjentem w komfortowych warunkach pokoju konsultacyjnego, przeprowadzając szczegółowy wywiad i przegląd farmakoterapii.
Przegląd lekowy jest najbardziej zaawansowanym świadczeniem, którego celem jest optymalizacja farmakoterapii, tak aby była ona skuteczna, bezpieczna i dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Przegląd lekowy to również doskonała okazja do zidentyfikowania barier, które mogą utrudniać pacjentowi stosowanie się do zaleceń. Może to dotyczyć między innymi. samowolnego zaprzestania przyjmowania leków lub modyfikacji dawkowania. W takich sytuacjach farmaceuta może udzielić profesjonalnego wsparcia i edukacji, pomagając pacjentowi w konsekwentnym przestrzeganiu terapii.
Ważne jest podkreślenie, że rola farmaceuty nie polega na ingerowaniu w kompetencje lekarza. Stanowi ona uzupełnienie i wsparcie jego działań, mając na celu optymalizację opieki nad pacjentem i poprawę jego stanu zdrowia.
Na podstawie przeglądu lekowego farmaceuta przygotowuje Indywidualny Plan opieki farmaceutycznej zawierający:
- Raport dla lekarza z wszystkimi istotnymi informacjami o przebiegu przeglądu, zidentyfikowanych problemach lekowych i zaleceniach farmaceuty.
- Raport dla pacjenta z informacjami o planie opieki farmaceutycznej ustalonej w porozumieniu z lekarzem oraz zaleceniach dotyczących stosowania leków i dalszych krokach w terapii.
Dlaczego zaangażowanie farmaceutów w opiekę nad pacjentami z cukrzycą typu 2 jest kluczowe dla osiągnięcia lepszych efektów leczenia?
Apteki są często pierwszym miejscem, do którego pacjenci udają się po poradę. W przypadku cukrzycy ta rola jest jeszcze bardziej istotna, ponieważ osoby chorujące na cukrzyce typu 2 odwiedzają apteki trzy do ośmiu razy częściej niż osoby zdrowe. Taka częstotliwość wizyt stwarza dla farmaceutów szerokie możliwości zaangażowania się w opiekę nad pacjentami w następujących obszarach:
1) Profilaktyka cukrzycy
- Promowanie zdrowego stylu życia: Farmaceuci mogą edukować pacjentów na temat zdrowego odżywiania, regularnej aktywności fizycznej i unikania szkodliwych nawyków, takich jak palenie tytoniu czy spożywanie alkoholu.
- Identyfikacja czynników ryzyka: Podczas rozmowy z pacjentem farmaceuta może zidentyfikować czynniki ryzyka cukrzycy, takie jak nadwaga, otyłość, obciążenia rodzinne czy nadciśnienie tętnicze. Usługi takie jak “Nowy Lek” i “Przegląd Lekowy” stanowią doskonałą okazję do identyfikacji pacjentów z grupy ryzyka cukrzycy typu 2 i edukacji na temat jej prewencji.
2) Wczesne wykrywanie cukrzycy
Farmaceuci mogą odegrać kluczową rolę w identyfikacji osób, które mogą mieć cukrzycę, ale o tym nie wiedzą lub nie zostały jeszcze zdiagnozowane., poprzez:
- Rozpoznawanie objawów: Pacjenci z drobnymi dolegliwościami, takimi jak trudno gojące się rany, nawracające infekcje, mogą zgłaszać się do apteki po leki. Farmaceuta, dzięki swojej czujności, może zwrócić uwagę na te objawy, które mogą być pierwszymi sygnałami cukrzycy i zaproponować badanie poziomu cukru.
- Badania przesiewowe: Wykonywanie badań diagnostycznych, takich jak pomiar glukozy, to ważna rola, jaką pełnią farmaceuci w działaniach mających na celu wczesną identyfikację cukrzycy typu 2 . Dzięki temu pacjenci, którzy mogliby nie poddawać się badaniom, mogą je wykonać w swojej lokalnej aptece.
- Narzędzia do oceny ryzyka: Przy pomocy kwestionariusza FinDrisk Farmaceuta może zidentyfikować ryzyko rozwoju stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2 i na jego podstawie zasugerować pomiar glikemii w aptece.
- Skierowanie na diagnostykę: Na podstawie wyników badań przesiewowych i oceny ryzyka farmaceuci mogą skierować pacjentów na badania diagnostyczne w przychodni.
3) Optymalizacja leczenia
Przeglądy lekowe to doskonała okazja do kompleksowej oceny farmakoterapii pacjenta z cukrzycą. Farmaceuta może sprawdzić, czy terapia jest dobrana indywidualnie do potrzeb pacjenta, uwzględniając jego wiek, stan zdrowia, inne choroby współistniejące i przyjmowane leki.
Sprawdzenie optymalizacji terapii: Ważne jest, aby terapia nie tylko wpływała na poziom glikemii, ale również chroniła pacjenta przed powikłaniami cukrzycy. Np. farmaceuta może sprawdzić, czy pacjent z grupy wysokiego lub bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego ma przepisane leki zgodnie z aktualnymi zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD) i w razie potrzeby zasugerować lekarzowi modyfikację terapii.
Edukacja pacjentów: Wyjaśnianie pacjentom sposobu działania ich leków, zasad bezpiecznego przyjmowania w czasie choroby, znaczenia regularnego stosowania oraz edukacja pacjentów na temat choroby , pozwala na osiągnięcie concordance. Jest to porozumienie między farmaceutą, pacjentem i lekarzem, którego ma na celu zrozumienie przez pacjenta celu działań diagnostycznych i leczniczych, zwiększenie jego zaangażowania w leczenie i osiągnięcie lepszych efektów terapii.
Interwencje farmaceuty mogą pomoc ograniczyć inercję terapeutyczną, która polega ona na braku dostosowania leczenia (intensyfikacji), gdy jest to konieczne, lub nawet jego nieodstawienia czy zmniejszenia dawki, gdy jest to właściwe. Ważne jest bowiem zmniejszenie intensywności leczenia we właściwym czasie, ponieważ zbyt intensywna terapia może bardziej zaszkodzić niż pomóc pacjentowi
4) Monitorowanie
Przegląd lekowy to nie tylko ocena farmakoterapii pacjenta z cukrzycą typu 2. To również okazja do kompleksowej kontroli jego stanu zdrowia i udzielenia mu niezbędnego wsparcia. Podczas przeglądu lekowego farmaceuta:
- Monitoruje skuteczność terapii: Ocenia, czy pacjent osiąga swoje cele terapeutyczne i czy nie doświadcza niepokojących objawów sugerujących niewłaściwą kontrolę cukrzycy lub możliwe powikłania choroby lub jej leczenia.
- Przypomina o regularnych badaniach: Informuje pacjenta o konieczności regularnych badań profilaktycznych, takich jak badanie oczu, stóp i funkcji nerek, które pozwalają na wczesne wykrycie i zapobieganie rozwojowi powikłań cukrzycy.
- Monitoruje czynniki ryzyka: Pomiary ciśnienia tętniczego i profilu lipidowego w aptece pozwalają na ocenę ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, które są częstym powikłaniem cukrzycy.
- Weryfikuje monitorowanie glikemii: Sprawdza, czy pacjent ma wystarczającą ilość pasków testowych i czy regularnie monitoruje poziom glikemii. Dokładnie tłumaczy, dlaczego odpowiednia częstotliwość pomiarów jest kluczowa dla dostosowania leczenia i osiągnięcia docelowych wartości glikemii.
- Edukuje i wspiera: Upewnia się, że pacjent zna i rozumie swoje cele terapeutyczne. A także oferuje kompleksowe wsparcie edukacyjne w zakresie:
- Samokontroli cukrzycy
- Bezpiecznego przechowywania i podawania insuliny
- Techniki obsługi wstrzykiwacza
- Konieczności zmiany igły po każdej injekcji
- Stosowania odpowiedniej długości igły do wstrzyknięć podskórnych
- Regularnej rotacji miejsc wstrzykiwania insuliny (aby uniknąć lipohipertrofii)
- Postępowania w razie hipoglikemii (w tym stosowania glukagonu)
Coraz więcej aptek oferuje profesjonalną opiekę farmaceutyczną. Należy jednak pamiętać, że ze względu na obowiązujący od 2012 roku zakaz reklamy aptek i punktów aptecznych, apteki nie mogą promować swoich usług w sposób bezpośredni. Aby dowiedzieć się o usługach opieki faramceutycznej, pacjenci mogą zadzwonić do apteki lub zapytać przy okazji wizyty w aptece. Personel apteki chętnie udzieli szczegółowych informacji na temat wykonywanych usług opieki farmaceutycznej.
Elementem wyróżniającym opiekę Farmaceutyczną jest skoncentrowanie na pacjencie i jego potrzebach zdrowotnych. Opieka farmaceutyczna powinna być integralną częścią kompleksowej terapii cukrzycy. Dzięki niej pacjenci mogą lepiej zrozumieć chorobę, stosować leki zgodnie z zaleceniami i osiągać lepsze wyniki leczenia.
Zachęcam wszystkich chorych na cukrzycę typu 2 do korzystania z usług opieki farmaceutycznej.
mgr farm. Anna Ciemuchowska
Farmaceutka kliniczna
