Stosowanie substancji psychoaktywnych takich jak np. kokaina jest zjawiskiem spotykanym w różnych środowiskach – w tym również w grupie osób z cukrzycą. Zdarzają się także sytuacje, szczególnie w młodszych grupach wiekowych, sprzyjające sięgnięciu po kokainę, propozycje spróbowania, zdobycia nowego doświadczenia jakim ma być euforyzujące działanie kokainy. Dlatego warto odpowiedzieć na kilka zasadniczych pytań takich jak m.in., jakie mogą być konsekwencje przyjmowania kokainy zarówno ostre jak i odległe szczególnie u osób chorujących na cukrzycę.
Kokaina przed laty stosowana była w medycynie jako lek znieczulający. Przed wielu laty dostępna była jako składnik napojów np. pierwotnej wersji CocaColi. Obecnie kokaina jest na liście narkotyków. Niestety mimo to dziś kokaina jest jednym z najpopularniejszych środków psychoaktywnych.
Ile osób na świecie uzależnionych jest od kokainy?
W 2016 roku liczba osób na świecie uzależnionych od kokainy przekraczała 18 milionów. W Stanach Zjednoczonych 0.6% osób powyżej 12 roku życia przyjmowało kokainą. W grupie osób w wieku 18 -25 lat odsetek ten był ponad 2- krotnie wyższy (1.4%). W Europie Centralnej i Zachodniej liczba osób przyjmujących ten narkotyk szacowana była na ponad 3.5 miliona.
Skąd pochodzi kokaina?
Źródłem kokainy są liście koki czyli krasnodrzewu pospolitego – rośliny która występuje w Ameryce Południowej ale także uprawiana jest na wyspie Jawie czy też w Kamerunie. Na rynku narkotykowym kokaina dostępna jest w postaci chlorowodorku kokainy tak zwana koka oraz w formie krystalicznej jako tzw. krak.
W jaki sposób przyjmowany jest ten narkotyk?
Najczęściej kokaina stosowana jest donosowo. Bywa też wcierana w błonę śluzową dziąseł lub przewód słuchowy zewnętrzny i małżowinę uszną. Może być również palona oraz rzadko zażywana doustnie. Krak czyli postać krystaliczna kokainy działa kilkadziesiąt razy silniej od klasycznej postaci kokainy. Ma on jednocześnie bardzo duży potencjał uzależniający.
Czy kokaina zawsze była nielegalna?
Historia stosowania kokainy jest długa. Jej legalna dostępność przed laty była duża. Wiąże się z tym historia żołnierza biorącego udział w wojnie secesyjnej, walczącego po stronie konfederatów, który został w czasie tej wojny ciężko ranny. Tym żołnierzem był farmaceuta John Pemberton – twórca receptury Coca-Coli, który ze względu na nasilone dolegliwości bólowe przyjmował różne substancje i w pewnym momencie uzależnił się od kokainy i morfiny. Wymyślił on specyfik na bazie liści koki i orzeszków kola. Wspólnik Pembertona wymyślił nazwę oraz stworzył logo. Późniejsza receptura usunęła kokainę ze składu tego popularnego napoju. Dziś Coca-Cola zawiera ekstrakt liści koki ale bez kokainy.
Jak działa kokaina?
Kokaina wywiera efekt euforyzujący związany z zahamowaniem wychwytu serotoniny w ośrodkowym układzie nerwowym. Efekt uzależniający wynika z blokowania zwrotnego wychwytu dopaminy w tzw. jądrze półleżącym (nuclus accubens). Kokaina wywiera wpływ nie tylko na ośrodkowy układ nerwowy, ale również na mięsień sercowy i naczynia obwodowe. Kokaina wywołuje upośledzenie kurczliwości serca tzw. efekt inotropowo ujemny. Narażenie na kokainę może także spowodować groźne zaburzenia rytmu serca. Po przyjęciu kokainy dochodzi do wyrzutu katecholamin m.in. noradrenaliny. Powoduje to skurcz tętnic wieńcowych jak również skurcz tętnic obwodowych. Dochodzi do przyspieszenia czynności serca i wzrostu ciśnienie tętniczego krwi. Może to spowodować udar krwotoczny (wylew krwi do mózgu).
Jaka dawka kokainy może być niebezpieczna dla życia?
Już zażycie 1 grama kokainy może spowodować objawy ciężkiego zatrucia u dorosłej osoby. Jednocześnie osoby przewlekle uzależnione od kokainy mogą tolerować dawkę do 10 gramów.
Jak szybko zaczyna działać kokaina?
Kokaina po inhalacji lub wcieraniu w błonę śluzową jamy ustnej lub nosa osiąga szczytowe stężenie we krwi w ciągu 1 – 2 minut (do 5 minut). Po połknięciu również szybko się wchłania przez śluzówkę przewodu pokarmowego i osiąga najwyższe stężenie po 20- 30 minutach (do 90 min).
Jak długo działa kokaina?
Tzw. okres półtrwania kokainy to 30 do 90 minut. Głównym metabolitem kokainy jest tzw. benzoiloegonina. Szczególnie właściwości nabierają metabolity kokainy w połączeniu z alkoholem (w przypadku tak zwanego zatrucia mieszanego). Powstaje wtedy etylokokaina, której okres półtrwania wynosi nie półtorej godziny ale 13 godzin. Ta substancja również działa kardiotoksycznie (uszkadza serce), wazokonstrykcyjne (powoduje skurcz naczyń) oraz neurotoksyczne (uszkadza układ nerwowy).
Ostre konsekwencje działania kokainy
Działanie kokainy nie jest ograniczone od efektu euforyzującego, pobudzenia psychoruchowego, przejściowej poprawy samooceny i zmniejszonego odczuwania zmęczenia i bólu. Nawet jednorazowe przyjęcie kokainy może spowodować powikłania zagrażające życiu.
Czy kokaina zwiększa ryzyko udaru mózgu?
Przyjmowanie kokainy prowadzi do wzrostu ciśnienia tętniczego. Znaczny wzrost ciśnienia może spowodować krwotok śródczaszkowy np. z powodu pęknięcia tętniaka tętnicy mózgu. Ryzyko udaru mózgu u osób z cukrzycą jest niestety zwiększone. Przyjęcie nawet jednorazowe kokainy to ryzyko może jeszcze zwielokrotnić. Są dowody na to, że przyjmowanie kokainy zwiększa ryzyko udaru mózgu 5-krotnie.
U osób stosujących kokainę wzrasta nie tylko ryzyko tzw. krwawienia podpajęczynówkowego z pękniętego tętniaka mózgu ale również innych udarów krwotocznych i niedokrwiennych. Szczególnie wysokie ryzyko udaru obserwowane jest w młodszych grupach wiekowych i w populacji Afro-Amerykanów. U osób z udarem indukowanym kokainą często występują ciężkie napady drgawkowe.
Jaki ma wpływ kokaina na neuropatię cukrzycową?
Badania neuronów potwierdziły, że powtarzana ekspozycja na kokainę powoduje zmiany degeneracyjne neuronów. Znaleziono podobieństwo zmian spowodowanych kokainą i zmianami neuropatycznymi obserwowanymi w wieloletniej niewyrównanej cukrzycy.
W drugiej części artykułu można będzie dowiedzieć się m.in., czy jest antidotum na kokainę, jakie problemy kardiologiczne mogą pojawić się przy używaniu kokainy, a także, czy dziecko matki zażywającej kokainę ma większe ryzyko cukrzycy.
Dr n.med. diabetolog Irina Bosek
Dr n.med. diabetolog, endokrynolog Roman Kuczerowski
Piśmiennictwo:
- The Effects of Substance Abuse on Blood Glucose Parameters in Patients with Diabetes: A Systematic Review and Meta-Analysis. Int. J. Environ. Res. Public Health 2018, 15, 2691; DOI: 10.3390/ijerph15122691.
- Early-Life Exposure to Substance Abuse and Risk of Type 2 Diabetes in Adulthood. A. M. Vaiserman. Curr Diab Rep (2015) 15:48; DOI: 10.1007/s11892-015-0624-3.
- Cocaine and Ischemic or Hemorrhagic Stroke: A Systemic Review and Meta-Analysis of Clinical Luis F. Rendon wsp. J. clin. Med. 2023,12,5207; DOI:10.3390/jcm12165207.
- Alterations in corneal nerves following crack cocaine use mimic diabetes-induced nerve damage. Whitney L Stuard, Bryan K Gallerson, Danielle M Robertson. Endocrinology, Diabetes and Metabolism. ID: 16-0131; March 2017; DOI: 10.1530/EDM-16-013.
- A Comprehensive View of the Neurotoxicity Mechanisms of Cocaine and Ethanol Renato B. Pereira, Paula B. Andrade, Patrı´cia Valenta˜o. Neurotox Res. DOI: 10.1007/s12640-015-9536-x.
- Review Acute and Chronic Effects of Cocaine on Cardiovascular Health. Sung Tae Kim, Taehwan Park. Int. J. Mol. Sci. 2019, 20, 584; DOI: 10.3390/ijms20030584.
