Od lat 80 XX wieku otyłość jest uznawana za chorobę. Coraz więcej wiemy o jej przewlekłym charakterze, wieloczynnikowym mechanizmie powstawania oraz negatywnych konsekwencjach dla zdrowia. Od dekad trwały też poszukiwania leku, który byłby skuteczny w walce z epidemią nadwagi i otyłości. I obecnie jesteśmy świadkami przełomu w medycynie – istnieją już farmaceutyki, które skutecznie wspomagają redukcję masy ciała. Co warto o nich wiedzieć? Jaki jest ich związek z cukrzycą i czy mogą być stosowane przez diabetyków?
Obecnie na rynku aptecznym dostępnych jest kilka leków na receptę, wspomagających redukcję masy ciała, które różnią się mechanizmem działania. Trzy główne grupy leków przeciwotyłościowych to:
• Leki hamujące apetyt
• Leki hamujące wchłanianie tłuszczów
• Leki wpływające na ośrodkowy układ nerwowy
Apetyt pod kontrolą, czyli agoniści receptorów GLP-1
Agoniści receptorów GLP-1 to obecnie jedne z najskuteczniejszych leków przeciwotyłościowych, które zyskały szerokie zastosowanie zarówno u pacjentów z otyłością, jak i z cukrzycą typu 2. Mechanizm ich działania polega na aktywacji hormonu inkretynowego GLP-1, który jest naturalnie wydzielany przez komórki jelitowe po posiłku. Hormon ten pobudza wydzielanie insuliny, hamuje wydzielanie glukagonu oraz spowalnia opróżnianie żołądka.
W terapii otyłości kluczowe jest jego działanie na ośrodek głodu w podwzgórzu, gdzie zmniejsza apetyt i zwiększa uczucie sytości. W efekcie stosowanie leków z tej grupy zmniejsza się znacząco apetyt, przez co łatwiej pilnować ilości jedzenia, aby osiągnąć ujemny bilans energetyczny. Obecnie dostępne są leki hamujące apetyt zawierające liraglutyd, semaglutyd lub tirzepatyd.
Liraglutyd podawany jest podskórnie raz dziennie. W badaniach klinicznych wykazał redukcję masy ciała średnio o 5-8% po 1 roku stosowania. Poza działaniem przeciwotyłościowym poprawia kontrolę glikemii u osób z cukrzycą typu 2.
Semaglutyd podawany jest również podskórnie, ale raz w tygodniu. W badaniach wykazał większą skuteczność niż liraglutyd, z redukcją masy ciała sięgającą nawet 15% po 68 tygodniach terapii. Do leków z tej grupy zalicza się także tirzepatyd, który wykazuje działanie podwójne, jako agonista receptorów GLP-1 i GIP (glukozozależny insulinotropowy peptyd). W badaniach klinicznych wykazał bardzo wysoką skuteczność w redukcji masy ciała i poprawie kontroli glikemii. Lek zawierający tirzepatyd także podaje się w formie podskórnej iniekcji, raz na tydzień.
Wszystkie leki z tej grupy dostępne są w jednorazowym wstrzykiwaczu, przypominającym pena do podawania insuliny.
Leki hamujące wchłanianie tłuszczów (inhibitory lipazy trzustkowej)
Inna grupa leków, stosowanych w terapii otyłości to preparaty hamujące wchłanianie tłuszczów, które działają w przewodzie pokarmowym, blokując enzym lipazę trzustkową, odpowiedzialną za rozkład tłuszczów na przyswajalne kwasy tłuszczowe i glicerol. W efekcie około 30% tłuszczów z diety nie jest wchłaniane i jest wydalane z kałem, co prowadzi do deficytu kalorycznego. Leki hamujące wchłanianie tłuszczu stosuje się podczas posiłków zawierających tłuszcz. Szacunkowa utrata masy ciała wynosi około 5-7% po 6-12 miesiącach stosowania.
Do działań niepożądanych preparatów z tej grupy zalicza się objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak tłuszczowe stolce, biegunka, wzdęcia, nietrzymanie stolca. Aby je złagodzić należy stosować dietę niskotłuszczową. Terapia preparatami z tej grupy może też prowadzić do zaburzeń wchłaniania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), dlatego zaleca się suplementację witaminową.
Leki wpływające na ośrodkowy układ nerwowy
Najrzadziej obecnie stosowaną grupą są leki działające na neuroprzekaźniki w mózgu, odpowiedzialne za regulację apetytu i uczucia sytości. Ze względu na potencjalne działania niepożądane i ryzyko uzależnienia, ich stosowanie jest bardziej ograniczone i wymaga ścisłej kontroli.
Kiedy dieta, kiedy lek?
Dostępność leków wspomagających redukcję masy ciała nie oznacza, że można zapomnieć o diecie oraz aktywności fizycznej. Leki to dodatek do prawidłowego odżywiania oraz aktywnego trybu życia, kolejny etap leczenia, a nie „anitodotum na całe zło”. Nie powinny też być one rekomendowane przy niewielkiej nadwadze, jako łatwy sposób na powrót do prawidłowego BMI. Zgodnie z wytycznymi, leczenie farmakologiczne jest wskazane przede wszystkim dla:
• Osób z BMI ≥ 30 kg/m² (otyłość) bez względu na obecność chorób towarzyszących.
• Osób z BMI ≥ 27 kg/m², u których występują choroby współistniejące związane z otyłością, takie jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia, obturacyjny bezdech senny czy choroby sercowo-naczyniowe.
• Pacjentów, u których zmiana stylu życia (dieta, aktywność fizyczna) nie przyniosła wystarczających efektów.
Leczenie otyłości przy cukrzycy
Jak wynika z powyższych rekomendacji, stosowanie leków wspomagających redukcję masy ciała u osób z cukrzycą typu 2 powinno być wprowadzone już na etapie nadwagi, a nie otyłości, jak ma to miejsce u pacjentów bez dodatkowych chorób. Cukrzyca typu 2 najczęściej idzie w parze z nadmiarem kilogramów, przyjmowanie niektórych leków przeciwcukrzycowych (w tym insuliny) utrudnia redukcję masy ciała, a jednocześnie nadmiar kilogramów zwiększa ryzyko powikłań cukrzycy, w tym chorób sercowo-naczyniowych.
Aby przerwać to błędne koło, pacjenci z cukrzycą powinni dążyć do prawidłowej masy ciała w równym stopniu co do prawidłowych glikemii. Warto też pamiętać, że najszerzej stosowane obecnie w leczeniu otyłości leki hamujące apetyt wywodzą się z leczenia cukrzycy typu 2. Te same substancje czynne stosowane są do kontrolowania glikemii. Dlatego też leki z tej grupy są dobrze przebadane także u osób z cukrzycą.
