U zdrowego człowieka w prawidłowo oddanej do badania laboratoryjnego próbce moczu nie powinno być obecne białko. Jeśli się ono pojawia zawsze konieczne jest powtórzenie badania. Jeśli wynik nadal będzie dodatki należy przeprowadzić dalszą diagnostykę. Jest to szczególnie ważne w przypadku osób chorujących na cukrzycę, ponieważ białkomocz może wynikać z uszkodzenia nerek w wyniku hiperglikemii, czyli z rozwoju nefropatii cukrzycowej.
Nerki, podobnie jak siatkówka oka, to struktury niezależne od insuliny. W odróżnieniu np. od mięśni, nerki pobierają glukozę także wtedy, gdy w organizmie występują duże deficyty insuliny, czyli przy przecukrzeniu. W tym przypadku insulina nie jest potrzebna, jako „klucz”, który otwiera komórki na glukozę. To dlatego podczas każdego epizodu hiperglikemii przez nerki przepływają zbyt duże, niefizjologiczne ilości glukozy, które uszkadzają ich delikatną strukturę.
Im dłużej chorujemy na cukrzycę oraz im gorzej radzimy sobie z jej wyrównaniem, tym bardziej jesteśmy narażeni na rozwój nefropatii cukrzycowej. Choroba ta rozwija się zwykle latami, przez długi czas nie dając żadnych objawów. To dlatego konieczne są regularne badania z krwi i z moczu, które pozwalają wykryć nefropatię we wczesnej fazie jej rozwoju. To bardzo ważne, ponieważ pierwsze zmiany w nerkach są odwracalne. W przypadku bardziej utrwalonego uszkodzenia nerek, gra toczy się o to, by zatrzymać postęp choroby.
Diagnostyka nefropatii cukrzycowej
W monitorowaniu wczesnych chorób nerek o podłożu cukrzycowym wykorzystuje się oznaczenie albumin w moczu. Albuminuria wskazuje na dysfunkcje śródbłonka naczyniowego, jest prognostykiem nie tylko cukrzycowej choroby nerek, ale i chorób układu krążenia.
Albuminy to białka o małej masie cząsteczkowej. Ponieważ są bardzo małe, przenikają do moczu na bardzo wczesnym etapie nefropatii cukrzycowej, kiedy struktura nerek nie jest jeszcze bardzo uszkodzona.
Prawidłowa ilość albuminy w moczu (normoalbuminuria):
• wg wskaźnika albumina/kreatynina, ACR (ang. albumin/creatinine ratio) wynosi <30 mg/g kreatyniny,
• wg wskaźnika AER (ang. albumin excretion rate) wynosi < 30 mg/24 h
• wg prędkości wydalania albuminy < 20 µg/min.
Pomiędzy prawidłowym stężeniem albumin w moczu a jawnym białkomoczem istnieją jeszcze dwa stany pośrednie, określane jako mikroalbuminuria oraz makroalbuminuria. Mikroalbuminurię stwierdza się wówczas, gdy umiarkowanie podniesionym stężeniom albuminy w moczu nie towarzyszą widoczne objawy nefropatii. Mikroalbuminurię diagnozuje się przy następujących parametrach:
• ACR w zakresie 30-300 mg/g kreatyniny
• AER w zakresie 30-300 mg/24h
• wydalanie albumin z prędkością 20- 200 µg/min.
Stan w którym ACR > 300 mg/g kreatyniny, AER > 300 mg/24h a wydalanie albuminy odbywa się z prędkością ≥ 200 µg/min. określany jest jako jawny białkomocz. Albuminy można oznaczać z dobowej zbiórki, w moczu porannym lub z tzw. przygodnej próbki moczu (w zależności od materiału obowiązują nieco inne normy oceny). Stwierdzenie albuminurii wymaga wykrycia zwiększonego wydalania albuminy przynajmniej w dwóch, z trzech próbek moczu. U chorych na cukrzycę, przy badani w kierunku albuminurii należy wykluczyć obecność innych stanów mogących zwiększyć wydalanie albuminy z moczem. Zalicza się do nich: choroby nerek niezwiązane z cukrzycą, zanieczyszczenie moczu krwią menstruacyjną lub wydzieliną pochwową, niekontrolowane nadciśnienie, infekcje dróg moczowych, niekontrolowaną cukrzycę, ciężki wysiłek fizyczny. Mikro i makroalbuminuria, jeśli nie wynikają z innych przyczyn niż niedostatecznie uregulowana cukrzyca, świadczą o początkach rozwoju cukrzycowej choroby nerek (I i II stadium nefropatii cukrzycowej). Jawny białkomocz zazwyczaj pojawia się w III lub IV stadium rozwoju nefropatii.
Jak często diabetyk powinien badać nerki?
Badanie w kierunku nefropatii cukrzycowej powinno się u każdego diabetyka wykonywać co roku – w cukrzycy typu 1. od 5. roku trwania choroby, a w cukrzycy typu 2. – od chwili jej rozpoznania. Im szybciej zostaną wykryte nieprawidłowości, tym szybciej można wdrożyć leczenie, które w połączeniu z zaostrzoną kontrolą metaboliczną cukrzycy może spowolnić lub nawet zahamować dalszy postęp choroby. W przypadku stwierdzenia początkowego etapu nefropatii, konieczne jest nie tylko lepsze wyrównanie cukrzycy. Postępowanie powinno być bardziej kompleksowe i obejmować także:
• Monitorowanie ciśnienia tętniczego, a jeśli występuje nadciśnienie – przyjmowanie odpowiednich leków
• Kontrolę lipidów, walkę z dyslipidemią
• Redukcję masy ciała, jeśli jest taka potrzeba
• Zmiany w diecie – unikanie soli, w niektórych przypadkach ograniczanie ilości spożywanego białka
Bądź czujny, nie panikuj
Nie zawsze obecność białka w moczu świadczy o stanie chorobowym. Dlatego jeśli wynik badania jest dodatni, zawsze należy go powtórzyć. Możliwe przyczyny niewielkiego białkomoczu to np.:
• Duży wysiłek fizyczny w dzień poprzedzający badanie
• Stany podgorączkowe
• Odwodnienie
• Wyziębienie organizmu
• Nasilony stres
Niemniej diabetycy w tym temacie powinni być wyjątkowo czujni, ponieważ ryzyko rozwoju cukrzycowej choroby nerek, nawet przy względnie poprawnie wyrównanej cukrzycy, ciągle pozostaje wysokie.
Małgorzata Marszałek
Artykuł powstał przy wsparciu firmy Bayer
