Cukrzycowy obrzęk plamki jest efektem długotrwałego narażenia centralnej części siatkówki nazywanej plamką na podwyższony poziom cukru we krwi. Obrzęk plamki rozpoznajemy, gdy w przebiegu cukrzycy dochodzi do pogrubienia siatkówki związanego z gromadzeniem się płynu w jej warstwach wewnętrznych. Pochodzi on z nieszczelnych, uszkodzonych w przebiegu cukrzycy naczyń, czemu bardzo często towarzyszą zaburzenia mikrokrążenia i tworzenie obszarów niedokrwienia.
Częstość występowania obrzęku plamki w dużym stopniu zależy od czasu trwania choroby. Po 20 latach cukrzycy, zarówno typu 1 jak i 2, powikłanie w postaci obrzęku plamki występuje u około 30% pacjentów. Musimy jednak pamiętać, że u pacjentów z cukrzycą typu 2 moment jej początku jest trudny do ustalenia. Dlatego bardzo ważne jest, aby wizyta u okulisty odbyła się jak najszybciej po ustaleniu rozpoznania. Badanie dna oka pozwala na ocenę jak długi był okres trwania choroby w fazie utajonej.
Często już w trakcie pierwszej wizyty okulistycznej widzimy zmiany o typie cukrzycowego obrzęku plamki co przemawia za kilkuletnim okresem trwania cukrzycy bez prawidłowo postawionej diagnozy. Efektem tego jest obecność wielonarządowych powikłań mikro i makronaczyniowych wymagających zastosowania odpowiedniej terapii z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb pacjentów. Późniejsze, coroczne badania okulistyczne pozwalają ocenić skuteczność prowadzonego leczenia oraz stylu życia i postępowania pacjenta. W przypadku stwierdzenia zmian cukrzycowych na dnie oka częstość wizyt kontrolnych powinna być skrócona do 3-6 miesięcy, u kobiet w ciąży mogą się one odbywać nawet w rytmie comiesięcznym.
Tak prowadzony nadzór okulistyczny umożliwia szybkie rozpoznanie powstania lub rozwoju nawet niewielkich zmian cukrzycowych. Pozwala to na odpowiednią modyfikację stylu życia i prowadzonego leczenia. Wiemy, że im dłużej żyjemy z cukrzycą, tym większe jest ryzyko wystąpienia cukrzycowego obrzęku plamki. Jednak szybkość jego wystąpienia zależy również od: wysokiego poziomu cukru i cholesterolu, podwyższonego ciśnienia krwi, palenia tytoniu, spożywania alkoholu, otyłości.
Te wszystkie czynniki ryzyka mogą być zredukowane dzięki odpowiedniej modyfikacji stylu życia. Jeżeli wcześnie rozpoznamy pierwsze objawy cukrzycowego obrzęku plamki, nasze działania mogą je zatrzymać, a nawet zmniejszyć. Takie postępowanie obejmuje: zmianę diety z osiągnięciem prawidłowej masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej, rzucenie palenia, utrzymywanie stężenia cukru we krwi w prawidłowych granicach. Tego typu działania we wczesnej fazie rozwoju zmian siatkówkowych doprowadzają do redukcji obrzęku i poprawy jakości widzenia. Pozwalają także na wieloletnie odroczenie lub nawet uniknięcie poważnej interwencji terapeutycznej (laser, zastrzyki do gałki ocznej, witrektomia).
Szybkie rozpoznanie obrzęku plamki na początkowym etapie zaawansowania umożliwia rozpoczęcie leczenia od metod, które są bezpieczne i małoinwazyjne. Wdrożenie prawidłowej terapii może doprowadzić do wycofania zmian obrzękowych i istotnej poprawy jakości widzenia. Zastosowanie wczesnego i celowanego leczenia redukuje konieczność poważnych procedur operacyjnych wiążących się z dużym ryzykiem powikłań. Dodatkowo szybkie rozpoznanie, a co za tym idzie szybkie i efektywne leczenie pozwala uniknąć powikłań niedokrwiennych w obszarze plamki, których obecność prowadzi do pogorszenia jakości widzenia bez możliwości poprawy.
Oprócz obowiązkowych corocznych wizyt kontrolnych należy się zgłosić do okulisty w sytuacji, gdy zauważymy objawy mogące sugerować pojawienie się obrzęku plamki. Zaliczamy do nich: pogorszenie ostrości wzroku, krzywienie i falowanie linii prostych oraz obecność nieruchomych plam przed okiem (nie „pływają” przed okiem w trakcie poruszania gałką oczną). Należy pamiętać, że obrzęk plamki często nie występuje w takim samym nasileniu w obu oczach. Przy uszkodzeniu jednego oka pacjent często nie zauważa pogorszenia widzenia, bo patrzy obuocznie. Dlatego powinno się okresowo, samodzielnie sprawdzać jakość widzenia zasłaniając oddzielnie każde oko. W razie wystąpienia nieprawidłowości konieczna jest pilna wizyta u okulisty.
Pamiętajmy, że długo trwający i późno rozpoznany obrzęk plamki prowadzi do znacznego i trwałego uszkodzenia struktury siatkówki, któremu często towarzyszą zaburzenia krążenia. Rozwój zmian przewlekłych i niedokrwiennych doprowadza do sytuacji, w której wszystkie dostępne metody leczenia farmakologicznego, laserowego i operacyjnego nie są w stanie w istotny sposób poprawić jakości widzenia. Stopień obniżenia ostrości wzroku w wyniku obrzęku plamki może znacznie ograniczać możliwość pracy zawodowej, a nawet wykonywanie podstawowych czynności życiowych takich jak: pisanie, czytanie, prace domowe, prowadzenie samochodu. Musimy pamiętać, że cukrzycowy obrzęk plamki to druga pod względem częstości występowania choroba oczu, która jest przyczyną trwałego i poważnego upośledzenia widzenia i może prowadzić do jego utraty.
Dr n. med. Jan Kucharczuk
Poradnia Chorób Siatkówki 10 Wojskowy Szpital Kliniczny w Bydgoszczy
Artykuł powstał przy wsparciu firmy Allergan
