Zespół metaboliczny, podobnie jak insulinooporność, nie jest jednostką chorobową a zaburzeniem, które może doprowadzić do różnych chorób, w tym cukrzycy typu 2, hipercholesterolemii, nadciśnienia tętniczego, miażdżycy i chorób sercowo-naczyniowych. Jednocześnie jeśli na bazie zespołu metabolicznego już rozwinie się cukrzyca, to on sam nie znika. Można zaryzykować tezę, że większość osób z cukrzycą typu 2 i znacząca część pacjentów z wieloletnią cukrzycą typu 1 mają cechy zespołu metabolicznego.
Warto wiedzieć czym jest zespół metaboliczny i jak łagodzić jego skutki, chociażby poprzez odpowiednią dietę. Słowo zespół ma tu zresztą kluczowe znaczenie. Dzisiaj nie ma bowiem wątpliwości, że cukrzyca to tak naprawdę zespół chorób. Zrozumienie zależności pomiędzy glukozą we krwi, nadciśnieniem tętniczym, insulinoopornością czy stężeniem cholesterolu pomaga zrozumieć, dlaczego leczenie cukrzycy musi być tak bardzo wielowątkowe i nie ograniczające się jedynie do obniżania glikemii.
Jak rozpoznać zespół metaboliczny
Aby stwierdzić zespół metaboliczny muszą być spełnione co najmniej trzy z pięciu kryteriów:
• zwiększony obwód talii – w populacji europejskiej: ≥80 cm u kobiet i ≥94 cm u mężczyzn. Parametr ten wskazuje na obecność tkanki tłuszczowej trzewnej, czyli zlokalizowanej wewnątrz jamy brzusznej.
• stężenie triglicerydów >150 mg/dl lub leczenie hipertriglicerydemii;
• stężenie HDL C < 50 mg/dl u kobiet oraz <40 mg/dl u mężczyzn lub leczenie hipercholesterolemii
• ciśnienie tętnicze skurczowe ≥130 mm Hg lub rozkurczowe ≥85 mm Hg, bądź leczenie nadciśnienia tętniczego;
• poziom glukozy w osoczu na czczo ≥ 100 mg/dl lub leczenie cukrzycy typu 2.
Patrząc na kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego łatwo zauważyć, że można go mieć już chorując na cukrzycę typu 2 czy na nadciśnienie tętnicze. Jaka jest zatem wartość rozpoznania tego zaburzenia? Im więcej czynników ryzyka występujących jednocześnie, tym większe finalne ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. To dlatego osoby chorujące na cukrzycę typu 2 powinny kontrolować ciśnienie tętnicze czy stężenie „złego” cholesterolu i w razie potrzeby stosować odpowiednie leczenie. Celem jest uniknięcie chorób sercowo-naczyniowych, w tym zawału i udaru.
Przyczyny zespołu metabolicznego
Zespół metaboliczny to zaburzenie cywilizacyjne, wynikające ze stylu życia, głównie z diety o dodatnim bilansie energetycznym oraz małej aktywności fizycznej. Wszystkie składowe zespołu metabolicznego są w dużym stopniu zależne od sposobu odżywiania się.
Dieta a zespół metaboliczny
Niewłaściwa dieta to czynnik prowadzący do rozwoju zespołu metabolicznego, natomiast prawidłowe odżywianie może być elementem hamującym rozwój tego zaburzenia, a nawet go cofającym. Dieta sprzyjająca zespołowi metabolicznemu to każde odżywianie o dodatnim bilansie energetycznym, czyli takie, które prowadzi do przyrostu masy ciała. Szczególnie niekorzystne jest spożywanie utwardzanych tłuszczów roślinnych, które sprzyjają gromadzeniu się tkanki tłuszczowej trzewnej. Podobne działanie ma fruktoza, czyli cukier owocowy, stosowana jako substancja słodząca. O ile fruktoza naturalnie występująca w owocach nie ma wpływu na tłuszcz trzewny, o tyle ta wyekstrahowana z owoców i polecana jako zdrowszy zamiennik cukru już tak.
Inną kwestią jest dieta, jeśli mamy już zdiagnozowany zespół metaboliczny. Tutaj także priorytetem jest redukcja masy ciała. Można powiedzieć, że każda dieta, która pozwala trwale schudnąć jest korzystna dla osób z zespołem metabolicznym. Przy tym zaburzeniu warto jednak zwracać uwagą na szerszy wpływ tego, co jemy na organizm.
Dieta przy zdiagnozowanym zespole metabolicznym:
• Powinna stabilizować poziom cukru we krwi. Podstawą żywienia powinny być węglowodany złożone o niskim lub umiarkowanym indeksie glikemicznym. Indeks glikemiczny całych potraw można zmniejszyć poprzez odpowiednie łączenie makroskładników pokarmowych i umiejętną obróbkę kulinarną.
• Powinna chronić przed nadciśnieniem tętniczym lub pomagać je stabilizować. Kluczowe jest ograniczenie spożywania soli, co oznacza praktycznie całkowitą rezygnację z dosalania potraw. Duże ilości soli znajdują się m.in. w pieczywie, wędlinach, gotowych sosach, słonych przekąskach. Ich spożywanie wyczerpuje dzienny limit dla soli, stąd tak ważne jest, by podczas gotowania używać jej jak najmniej, zastępując sól innymi przyprawami i ziołami.
• Powinna zapewniać odpowiednią podaż dobrych tłuszczów i ograniczać te, które przyczyniają się do miażdżycy i chorób układu krążenia. Tutaj kluczowe jest spożywanie tłustych ryb morskich i unikanie tłuszczów zwierzęcych oraz utwardzanych tłuszczów roślinnych.
