„Wino jest rzeczą cudownie przeznaczoną dla człowieka, jeżeli zdrowy lub chory będzie je przyjmował w stosownej porze i umiarkowanie”. (Hipokrates)
Krótka historia wina w Polsce, szczepy, odmiany
Wino jest produktem fermentacji soku z winogron. Czerwone wino powstaje z miąższu, skórek, pestek a nawet fragmentów łodyżek winorośli w przeciwieństwie do wina białego produkowanego tylko z miąższu. Pierwsze wzmianki o winie jako lekarstwie pochodzą sprzed 9 tys. lat z Gruzji. Pierwsze dzieło medyczne wyłącznie poświęcone winom leczniczym zawdzięczamy Arnoldowi de Villanova żyjącemu na przełomie XIII i XIV wieku.
W Polsce wino najprawdopodobniej pojawiło się wraz z wiarą chrześcijańską. Najintensywniejszy rozkwit Polskich winnic przypada na XIV wiek. Niestety liczne wojny na terenach naszego kraju spowodowały upadek winiarstwa w XX wieku. Obecnie w Polsce istnieje jednak wiele winnic. Dla przykładu w województwie śląskim znajduje się co najmniej 11 winnic. Dla porównania w województwie mazowieckim jest ich przynajmniej 7. W polskich winnicach wzrastają i dojrzewają liczne odmiany winorośli, takie jak Aurora, Bianca, Hibernal, Johanniter, Jutrzenka, La Crescent, Muskat Odeski, Saint Pepin, Sibera, Nero i wiele innych. Do najbardziej rozpowszechnionych i cenionych odmian winorośli zaliczamy Caberbet Sauvignon, Merlot, Pinot Noir, Syrah, Malbec, Cabernet Franc ze szczepów czerwonych oraz Chardonnay, Chenin Blanc, Sauvignon Blanc, Semilon ze szczepów białych. Wszystkie wymienione szczepy winogron można spotkać we francuskich winnicach.
Na czym polega „francuski paradoks”?
Dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) pochodzące z badania MONICA (41 miast w 21 krajach) wykazały ścisły związek pomiędzy spożyciem nasyconych kwasów tłuszczowych i wzrostem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego (CHUSN) i zgonów w wyniku tych chorób. Co ciekawe, nie we wszystkich krajach i miastach występowała ta zależność. Najlepszym przykładem była Francja, gdzie spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych jest większe niż w USA, a pomimo to wskaźnik śmiertelności z powodu CHUSN był w tym kraju bardzo niski. Powyższe zjawisko określono mianem „francuskiego paradoksu”. Jednym z wytłumaczeń tego paradoksu jest fakt, iż Francuzi spożywają więcej wina, zwłaszcza czerwonego wytrawnego, zawierającego wiele związków biologicznych o działaniu ochronnym na układ sercowo-naczyniowy w porównaniu np. z Amerykanami. Do najważniejszych dobroczynnych związków wina czerwonego należy przede wszystkim należący do polifenoli resweratrol, ale również kwercetyna, antocyjany, katechiny, hesperetyna oraz inne związki, takie jak melatonina, etanol, witaminy i składniki mineralne, tyrozol i hydroksytyrozol. Polifenole występują przede wszystkim w skórkach i pestkach winogron, dlatego też największe ich stężenie będzie w winie czerwonym, natomiast o wiele mniejsze w winie białym.
W wielu badaniach wykazano korzystny wpływ umiarkowanego spożycia wina czerwonego na układ krążenia. W analizie wyników wielu badań stwierdzono, że spożycie 15-30 g alkoholu dziennie obniża ryzyko zgonów w wyniku CHUSN o 25% oraz o blisko 30% zapadalność na chorobę wieńcową. Rimm i wsp. na podstawie metaanalizy 42 badań eksperymentalnych wykazali związek między konsumpcji 30 g etanolu a redukcji ryzyka choroby niedokrwiennej serca o blisko 25%. Podobne dane o możliwym korzystnym wpływie umiarkowanych ilości alkoholu dostarczyła 22-letnia obserwacja 1,8 tysiąca osób którzy spożywali wino co najmniej raz w tygodniu. Osoby te miały niższe o 51% ryzyko CHUSN w porównaniu z osobami spożywającymi inne alkohole takie jak piwo, wódka. Inne wyniki badań wykazały, że umiarkowane spożycie alkoholu (wina) redukuje ryzyko wystąpienia udaru mózgu (Framingham Study).
Zalecenia dotyczące dopuszczalnego spożycia alkoholu
Według Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) i Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (ESH) dopuszczalne ilości alkoholu to:
- Kobiety: mniej niż 8 jednostek/tydzień
- Mężczyźni: mniej niż 14 jednostek/tydzień
Jednostka = 125 ml wina lub 250 ml piwa lub 30 ml wódki
Rodzaje win i zróżnicowanie ze względu na zawartość polifenoli (czerwone, różowe, białe) i cukrów (wytrawne, półwytrawne, półsłodkie, słodkie)
Wina można podzielić na rodzaje: czerwone, różowe, białe oraz na typy: wytrawne, półwytrawne, półsłodkie i słodkie. Podział na rodzaje dotyczy zawartości związków polifenolowych takich jak resweratrol. Wino czerwone zawiera najwięcej polifenoli, pośrednie ilości występują w winie różowym, natomiast najmniej tych związków występuje w winie białym. W winie wytrawnym jest najmniej cukru, co sprawia, że jest ono najmniej kaloryczne spośród innych typów. Na podstawie powyższych podziałów można stwierdzić że przez pryzmat prozdrowotnych właściwości „napoju bogów” najlepiej spożywać wino czerwone wytrawne, ponieważ zawiera ono najwięcej polifenoli i jest najmniej kaloryczne.
Najważniejsze związki biologicznie aktywne wina: resweratrol, kwercetyna, antocyjany, katechiny, hesperetyna
Resweratrol – najważniejszy przedstawiciel polifenoli występujących w winie. Obniża ciśnienie krwi, zmniejsza krzepliwość krwi, posiada działanie przeciwcukrzycowe i chroniące przed otyłością, hamuje rozwój miażdżycy.
Kwercetyna – jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych polifenoli w świecie roślin. Występuje m.in. w herbacie, owocach, winie i miodzie. Ciekawą właściwością kwercetyny jest zmniejszanie ilości wchłanianej glukozy z przewodu pokarmowego. Jej właściwości prozdrowotne w większości pokrywają się z działaniem resweratrolu.
Antocyjany, katechiny, hesperetyna wykazują podobne właściwości do resweratrolu i kwercetyny. Można powiedzieć, że polifenole zawarte w winie uzupełniają się wzajemnie i wzmacniają swoje dobroczynne właściwości.
Dobrą wiadomością dla abstynentów jest fakt, że wiele innych produktów spożywczych również zawiera polifenole. Na przykład gorzka czekolada, orzechy, brzoskwinie, jagody, jabłka, zielona i czarna herbata. Spośród wymienionych najwięcej polifenoli znajdziemy w gorzkiej czekoladzie. Przeciętnie tabliczka czekolady zawiera około 600 mg polifenoli. W analizie, do której włączono ponad 19 000 osób, stwierdzono, że w grupie o największym spożyciu czekolady po 8 latach obserwacji najrzadziej występowały powikłania sercowo-naczyniowe (udar mózgu i zawał serca), a ciśnienie tętnicze skurczowe i rozkurczowe było istotnie mniejsze niż w grupie, w której spożywano niewiele tego przysmaku. Analiza 10 badań eksperymentalnych potwierdziła związek spożywania czekolady i obniżenia ciśnienia tętniczego średnio o 4,5/2,5 mm Hg. Należy jednak zachować umiar w spożyciu czekolady, ponieważ wykazuje ona działanie uzależniające i jest kaloryczna (tabliczka czekolady to ok. 500 kcal).
Stanisław Surma
student medycyny
Komentarz
Pomimo danych mówiących o potencjalnym kardioprotekcyjnym działaniu czerwonego wina należy pamiętać o szkodliwości alkoholu. Wyniki dużej analizy opublikowanej w tym roku na łamach „The Lancet” wskazują, że zależność pomiędzy spożyciem alkoholu a ryzykiem zgonu ma charakter liniowy – oznacza to, że nawet spożywanie małych ilości alkoholu może być związane z ryzykiem zgonu. Oszacowano, że alkohol odpowiada za 10% zgonów osób w wieku 15-49 lat na świecie.
Kolejną przesłanką do niezapisywania przez lekarzy czerwonego wina na receptę jest fakt, że alkohol uzależnia i spożywanie nawet bardzo małych jego ilości może prowadzić do uzależnienia. Kolejny fakt, na który należy zwrócić uwagę, to ten, że czerwone wino jest elementem jednej z najbardziej zdrowych diet – „diety śródziemnomorskiej”. W odniesieniu do tej diety wykazano bezsprzecznie, że stosowanie się do jej zasad związane jest ze zmniejszeniem ryzyka zawału serca.
Tak więc Francuzi, a także Włosi i Hiszpanie mogą być chronieni przed chorobami układu sercowo-naczyniowego nie tyle przez czerwone wino, ile przez stosowanie „diety śródziemnomorskiej”.
Dr hab. n. med. Aleksander Prejbisz, Prof. IK
Korzystaliśmy z następujących źródeł:
- Sinkiewicz Wł., Wino jest dobre dla serca, Via Medica, Gdańsk 2016.
- Mikuła-Pietrasik J., Kuczmarska A., Książek K., Biologiczna wielofunkcyjność resweratrolu i jego pochodnych, Postępy Biochemii 61 (4) 2015:336-343.
- https://www.vinisfera.pl/
- Sinkiewicz W., Węglarz M. Alcohol and wine and cardiovascular diseases in epidemiologic studies. Przegląd Lekarski 2009 / 66 / 5
