Dieta każdego człowieka powinna opierać się na zasadach zdrowego żywienia. Ma za zadanie dostarczać organizmowi wartości odżywczych, które wpływają bezpośrednio na jego stan zdrowia.
Zbilansowana dieta składa się z odpowiednich proporcji węglowodanów, tłuszczów oraz białka. Ważna jest nie tylko ilość spożywanego pożywienia, ale również jej jakość. Żywność powinna być jak najmniej przetworzona, aby ograniczyć podaż substancji dodatkowych, między innymi takich jak konserwanty, przeciwutleniacze, barwniki, aromaty.
Powtórka z węgli
Pożywienie składa się ze składników odżywczych oraz witamin i składników mineralnych. Najważniejszą z grup składników odżywczych, ze względu na jednostkę chorobową jaką jest cukrzyca, są węglowodany. Służą one organizmowi jako źródło energii oraz pod postacią glikogenu jako jej magazyn. Znanym każdemu diabetykowi węglowodanem jest glukoza, której zadaniem jest utrzymywanie stałego stężenia tego cukru prostego we krwi. Bogatymi źródłami węglowodanów w diecie człowieka są między innymi cukier rafinowany oraz miód pszczeli. Należy zwrócić uwagę na fakt, że nie są to zalecane produkty spożywcze w diecie osoby chorej na cukrzycę. Innymi źródłami cukrów, które dostarczają nam poza energią błonnik pokarmowy, wiele witamin z grupy B oraz składników mineralnych, są pełnoziarniste produkty zbożowe. Polecane produkty to przede wszystkim pełnoziarniste pieczywo (chleb żytni razowy, graham), płatki owsiane, kasze (gryczana, pęczak, bulgur), brązowy ryż, pełnoziarniste makarony. Niezalecanymi artykułami spożywczymi zawierającymi cukry są między innymi pieczywo pszenne, słodkie wyroby cukiernicze, słone wyroby typu pizza.
Indeks i ładunek glikemiczny
Przy omawianiu węglowodanów należy wspomnieć o pojęciach indeksu i ładunku glikemicznego, które stanowią klucz do zrozumienia jak podaż cukrów wpływa na glikemię poposiłkową. Indeks glikemiczny(IG) jest to wskaźnik, który ukazuje jak szybko wzrasta poziom glukozy w surowicy krwi po spożyciu danego produktu, w porównaniu do wzrostu stężenia cukru we krwi po spożyciu 50 gramów czystej glukozy.Istnieje podział produktów na trzy grupy, o niskim, średnim i wysokim indeksie glikemicznym. Niskim indeksem glikemicznym charakteryzują się na przykład pełnoziarniste produkty zbożowe, większość świeżych warzyw i owoców. W grupie o średnim IG można znaleźć banany, winogrona, gotowaną marchewkę, pieczywo pszenne, natomiast produkty zawierające wysoki indeks to na przykład miód, chipsy. Na podstawie wymienionych produktów można zauważyć zależność, czym bardziej przetworzony produkt tym większy indeks glikemiczny. Na IG mają wpływ również obróbka termiczna, stopień dojrzałości produktu, dodatek białka, czy też tłuszczu do spożywanych węglowodanów, obecność w produkcie błonnika pokarmowego.
Rekomendowaną grupą węglowodanów dla diabetyków są produkty spożywcze o niskim indeksie glikemicznym. Często zadawanym pytaniem jest czy osoba chora na cukrzycę może zjeść banana, który cechuje się średnim indeksem glikemicznym? Otóż tak, jak najbardziej. Przy odpowiednio zbilansowanej diecie i wzięciu pod uwagę ładunku glikemicznego (ŁG) jest to możliwe. Ładunek glikemiczny jest iloczynem indeksu glikemicznego i zawartości węglowodanów przyswajalnych w danym produkcie lub potrawie. Jest to wskaźnik, który pomaga choremu w oszacowaniu efektu glikemicznego po spożyciu odpowiedniej ilości produktu. Odpowiedź glikemiczna będzie podobna jeśli diabetyk spożyje dużą porcję produktu o niskim indeksie glikemicznym, jak i spożyje małą porcję produktu o wysokim indeksie glikemicznym.
Dieta w cukrzycy zarówno typu pierwszego jak i drugiego opiera się na zasadach zdrowego żywienia. Ważna jest odpowiednia podaż energii (może być ustalona przy pomocy wykwalifikowanego dietetyka), liczba i regularność spożywanych posiłków. Odpowiednia podaż warzyw i owoców, produktów zbożowych,
białka pochodzenia zarówno zwierzęcego (mięso, ryby, nabiał, jaja), jak i roślinnego (nasiona roślin strączkowych), tłuszczów pochodzenia roślinnego (oleje roślinne, oliwy) pozwala na zbilansowanie diety i zapobieganie niedoborom składników mineralnych i witamin.
Dieta w cukrzycy typu 1 i 2
Czym zatem różni się dieta osób chorych na cukrzycę typu pierwszego od diety osób chorych na cukrzycę typu drugiego? W pierwszym przypadku chory musi zwracać uwagę na ilość spożytych węglowodanów, które muszą być skompensowane odpowiednią dawką insuliny, aby zapobiegać epizodom przecukrzenia po posiłku. Pomocą do określenia odpowiedniej podaży insuliny posiłkowej jest system wyliczania wymienników węglowodanowych i białkowo-tłuszczowych. W cukrzycy typu drugiego, gdzie zazwyczaj pacjenci przyjmują leczenie doustne, najistotniejszą kwestią jest normalizacja masy ciała. Prawidłowo zbilansowana dieta oraz odpowiednio dobrana aktywność fizyczna jest kluczem do sukcesu. Należy pamiętać również o innych jednostkach chorobowych, które mogą współistnieć z cukrzycą.
Sposób żywienia oraz styl życia stanowią ważną rolę w życiu diabetyków, wpływają bezpośrednio na glikemię. Niezwykle istotna jest codzienna samokontrola czyli monitorowanie stężenia glukozy we krwi w ciągu doby. Częstotliwość i liczba pomiarów różni się w obu jednostkach chorobowych, cukrzycy typu pierwszego oraz typu drugiego.
W cukrzycy typu pierwszego samokontrola określana jest jako 4 lub 5 oznaczeń stężenia glukozy we krwi w ciągu doby, zalecany jest profil siedmiopunktowy. Natomiast w przypadku osób, które leczone są przy pomocy osobistej pompy insulinowej glikemię monitoruje się nawet do 8-10 razy, szczególnie u dzieci. Dobowy profil glikemii oznacza się wykonując pomiary na czczo, przed głównymi posiłkami i 2 godziny po nich, przed snem oraz w nocy (godzina 1:00 oraz 3:00-4:00). Opisany pełen profil powinien być dokonywany przynajmniej raz w tygodniu.
W przypadku cukrzycy typu drugiego Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca raz w tygodniu wykonywanie skróconego profilu glikemii, to znaczy na czczo i 1,5-2 godziny po głównych posiłkach. W kwestii codziennego monitorowania glikemii powinno się codziennie wykonać jeden pomiar o różnych porach dnia.
Samokontrola poprawia znacząco samopoczucie, zwiększa komfort życia, zapobiega niebezpiecznym wahaniom stężenia glukozy we krwi, na przykład hipoglikemii. Niezwykle istotną zaletą monitorowania glikemii jest zapobieganie powikłaniom w przebiegu cukrzycy.
Oktawia Braun
Dietetyk kliniczny
Instytut Diabetologii w Warszawie
