Wszystkie leki, także te stosowane w leczeniu cukrzycy do obniżenia stężenia cukru we krwi, powinny być zażywane zgodnie ze wskazaniami lekarza. Nawet to jednak nie gwarantuje, że terapia nie będzie miała żadnych działań niepożądanych. Te mniej lub bardziej nasilone, niekorzystne reakcje na leczenie mogą być czasowe lub stałe, wynikać z mechanizmu działania danej substancji czynnej bądź z błędów pacjenta w przyjmowaniu leków.
Działania niepożądane występują podczas dwóch, najczęściej stosowanych terapii w leczeniu cukrzycy – przy przyjmowaniu insuliny i metforminy. W przypadku insulinoterapii najbardziej poważnym działaniem niepożądanym jest hipoglikemia, czyli nadmierne obniżenie stężenia glukozy we krwi, ale mogą wystąpić także np. odczyny skórne w miejscu wykonywania iniekcji. Jak to natomiast wygląda w przypadku stosowania metforminy, leku od którego zwykle zaczyna się terapię cukrzycy typu 2?
Trudne początki leczenia
Mechanizm działania metforminy polega na uwrażliwianiu komórek na działanie własnej insuliny, czyli na zmniejszaniu insulinooporności, która jest udziałem praktycznie każdego pacjenta z cukrzycą typu 2. Metformina jest lekiem, który w początkowej fazie stosowania może dawać nieprzyjemne objawy, głównie ze strony układu pokarmowego. Do najczęściej występujących skutków przyjmowania leku zalicza się:
• Nudności
• Biegunki
• Wymioty
• Bóle brzucha
• Metaliczny posmak w ustach
• Zaburzenia smaku
Dodatkowo pacjent może doświadczać bóli głowy, senności czy osłabienia. Do bardzo rzadkich reakcji na leczenie metforminą należą:
• Kwasica mleczanowa
• Reakcje skórne takie, jak rumień, świąd skóry, pokrzywka
• Podczas długotrwałego stosowania – zmniejszenie wchłaniania witaminy B12 i zmniejszenie jej stężenia w surowicy.
Taka reakcja organizmu na leczenie metforminą sprawia, że początki terapii mogą być dla pacjentów wyzwaniem. Trzeba jednak pamiętać, że objawy te zwykle ustępują samoistnie, gdy organizm przyzwyczai się do leku. Pacjenci powinni być o tym poinformowani i muszą wiedzieć, że objawy niepożądane nie wynikają z tego że lek im szkodzi czy jest dla nich niebezpieczny. Natomiast te nieprzyjemne reakcje na pewno zmniejszają komfort leczenia.
Jak minimalizować działania niepożądane?
W celu zapobiegania działaniom niepożądanym przy terapii metforminą zaleca się rozpoczęcie leczenia od zmniejszonej dawki i stopniowe jej zwiększanie co 7-10 dni, aż do osiągnięcia stężenia docelowego. Takie postępowanie zwykle poprawia tolerancję na lek ze strony przewodu pokarmowego. Ponadto metforminę należy przyjmować do posiłku lub zaraz po nim. Według najnowszych zaleceń maksymalna dobowa dawka metforminy to 3000 mg rozłożone w kilku dawkach w ciągu dnia.
Całkowite przyzwyczajenie organizmu do leku może zająć nawet około 6-10 tygodni, ponieważ po każdym zwiększeniu dawki mogą powrócić objawy działań niepożądanych. Ponieważ długotrwałe stosowanie metforminy może skutkować niedoborami witaminy B12 należy zwracać uwagę na ewentualne objawy ze strony układu nerwowego i jeśli jest taka potrzeba rozważyć suplementację tej witaminy.
Co to jest kwasica mleczanowa?
Kwasica mleczanowa jest jednym z rzadziej spotykanych, ostrych powikłań cukrzycy. Powstaje w wyniku nadmiernego nagromadzenia się kwasu mlekowego w organizmie. Może się pojawić również w wyniku podania diabetykowi biguanidów (metformina) bez uwzględnienia przeciwwskazań związanych z niewydolnością nerek, czy chorobami dodatkowymi, takimi jak np. miażdżyca.
Kwasica mleczanowa – objawy
U pacjenta, u którego wystąpiła kwasica mleczanowa, można zaobserwować charakterystyczne symptomy, takie jak:
• wymioty, nudności, bóle żołądka oraz inne dolegliwości ze strony układu pokarmowego,
• charakterystyczny przyspieszony, „ciężki” oddech i duszności – to tzw. oddech Kussmaula,
• obniżenie temperatury ciała oraz ciśnienia krwi,
• zmniejszone oddawanie moczu (skąpomocz),
• nieznacznie odwodnienie,
• majaczenie, senność oraz zaburzenia świadomości.
Kwasica mleczanowa jest stosunkowo rzadkim powikłaniem u diabetyków. Najczęstszą przyczyną tego zaburzenia metabolicznego u pacjentów z cukrzycą jest stosowanie metforminy niezgodnie ze wskazaniami, w drugiej kolejności – znaczne zatrucie alkoholem. Wśród przeciwwskazań do stosowania metforminy wymienić należy:
• niedotlenienie powodowane niewydolnością oddechową lub niewydolnością serca,
• niedokrwienie dużych narządów, o czym świadczy zaawansowana choroba niedokrwienna, przebyty zawał serca lub udar mózgu, niedokrwienie kończyn dolnych,
• niewydolność nerek (GFR: <30 ml/min /1,73 m2 – bezwzględny zakaz stosowanie metforminy; GFR: 30–44 – nie należy rozpoczynać leczenia metforminą, ale można je kontynuować w zmniejszonej o 50% dawce, z monitorowaniem czynności nerek co 3 mies. GFR 45–59 – można kontynuować leczenie metforminą, z monitorowaniem czynności nerek co 3–6 mies.; GFR ≥60 → przy leczeniu metforminą należy monitorować czynność nerek raz na rok),
• uszkodzenie wątroby
• nadużywanie alkoholu
Choć metofirmina jest lekiem działającym łagodnie, nie dającym niedocukrzeń, należy zachować ostrożność podczas jej stosowania. Przede wszystkim – w ramach profilaktyki kwasicy mleczanowej – nie można samodzielnie zmieniać przepisanej przez lekarza dawki leku oraz trzeba pamiętać o regularnym monitorowaniu pracy nerek.
Jan Kisiała
Artykuł powstał przy wsparciu firmy Merck
