Na czym polega i u kogo podejrzewać stan przedcukrzycowy

Badania prowadzone od wielu lat potwierdzają fakt, że insulinooporność wyprzedza początek klinicznie jawnej cukrzycy. W analizie retrospektywnej dotyczącej czynników ryzyka powstania choroby, insulinooporność wyprzedzała zachorowanie na cukrzycę o ponad 10 lat.

O rozwoju oporności na insulinę, decyduje szereg czynników o charakterze genetycznym i środowiskowym. Jednym z najważniejszych jest otyłość, która sama posiada złożoną patogenezę. Wdrożenie diety redukcyjnej oraz spadek masy ciała powoduje obniżenie stężenia krążących wolnych kwasów tłuszczowych i jednocześnie poprawia wrażliwość na insulinę. Do rozpoznania czy mamy prawidłową masę ciała można posłużyć się BMI (Body Mass Index) czyli wskaźnikiem masy ciała. Można obliczyć go samodzielnie, jeśli zna się swoją masę ciała i wzrost, według wzoru:

BMI = masa ciała(kg) : wzrost(m)2
Normy wskaźnika BMI:
Poniżej 18,5 – niedowaga
18,6-24,9 – prawidłowa masa ciała
25-29,9 – nadwaga
30-34.99 – I stopień otyłości
35-39.99 – II stopień otyłości

Do rozpoznania typu otyłości można też posłużyć się wskaźnikiem WHR (Waist- toHip Ratio), który jest ilorazem obwodu talii do obwodu bioder.

WHR = obwód talii [cm]/obwód bioder [cm]

Wskaźnik WHR określa lokalizację nadmiaru tkanki tłuszczowej i pozwala wyróżnić dwa główne typy otyłości: otyłość trzewną, związaną z gromadzeniem tkanki tłuszczowej w jamie brzusznej i górnej części ciała oraz otyłość gynoidalną (pośladkowo-udową). O otyłości brzusznej świadczą wartości wskaźnika WHR: równe lub wyższe 1,0 dla mężczyzn (lub obwodu talii powyżej 102 cm) i równe lub wyższe 0,85 dla kobiet (lub obwodu talii powyżej 88cm). O otyłości typu pośladkowo-udowego czyli typu „gruszka” świadczą wartości WHR: niższe od 1,0 dla mężczyzn i niższe od 0,85 dla kobiet. Jeżeli dwie osoby ważą tyle samo i mają jednakową zawartość tkanki tłuszczowej, to nie znaczy, że w tym samym stopniu narażone są na występowanie negatywnych skutków nadmiernej masy ciała.

Według wielu badaczy otyłość brzuszna stanowi większe zagrożenie dla zdrowia, w porównaniu z otyłością pośladkowo – udową Insulinooporność jest związana z zaburzeniem wydzielania przez tę tkankę tłuszczową substancji wpływających na wrażliwość tkanek obwodowych na działanie insuliny. Jedną z nich jest np. adiponektyna, która zmniejsza insulinooporność oraz rezystyna, która ją nasila. Większą aktywność w zakresie produkcji i wydzielania substancji nasilających insulinooporność ma tkanka tłuszczowa trzewna (wisceralna).

Istotnymi czynnikami, które wpływają na zapotrzebowanie na insulinę, są oprócz masy ciała, aktywność fizyczna oraz zachowane lub niezachowane wydzielanie insuliny przez komórki β wysp trzustkowych. Gdy zapotrzebowanie dobowe na insulinę przekroczy 100 jednostek, mówi się o oporności tkanek na ten hormon. Aby nie dopuścić do rozwoju cukrzycy typu 2 ważne jest zrozumienie jak działa nasz organizm. Mamy trzustkę, wielkości 13-14 cm, jest ona gruczołem przewodu pokarmowego, znajdują się na niej wyspy trzustkowe, komórki β tych wysp wydzielają insulinę.

Insulina to hormon o budowie białkowej, który jest „kluczem chemicznym”. Za jego pomocą otwierają się „drzwi” do komórek, by mogła do nich wejść glukoza z krwi i je odżywić. W insulinooporności „zamki” do komórek się zatykają. W początkowym stadium możemy nie mieć żadnych objawów, ponieważ trzustka produkuje więcej insuliny – kluczy, żeby któryś otworzył „zatkane zamki”. To jest moment w którym możemy dietą odciążyć naszą trzustkę i nie doprowadzić do jej wyczerpania a w konsekwencji cukrzycy typu 2.

Każdego roku są opracowywane przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (PTD) „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą”. Wytyczne określają, które osoby powinny wykonywać badania w kierunku cukrzycy. Jeżeli okaże się, że mamy stan przedcukrzycowy możemy szybciej zareagować i nie dopuścić do wystąpienia cukrzycy typu 2. Zalecenia podkreślają, że badanie poziomu glukozy w krwi żylnej należy przeprowadzać raz na 3 lata u każdej osoby powyżej 45. roku życia. Jednak niezależnie od wieku, badanie to należy wykonać każdego roku u osób z następujących grup ryzyka:
• z nadwagą lub otyłością (BMI ≥ 25 kg/m2 i/lub obwód w talii ≥ 80 cm [kobiety] lub ≥ 94 cm [mężczyźni]);
• z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo);
• mało aktywnych fizycznie;
• z grupy środowiskowej lub etnicznej częściej narażonej na cukrzycę;
• u których w poprzednim badaniu stwierdzono stan przedcukrzycowy;
• u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową;
• u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała powyżej 4000 g;
• z nadciśnieniem tętniczym (≥ 140/90 mm Hg);
• z dyslipidemią (stężenie cholesterolu frakcji HDL < 40 mg/dl (< 1,0 mmol/l) i/lub triglicerydów > 150 mg/dl (> 1,7 mmol/l));
• u kobiet z zespołem policystycznych jajników;
• z chorobą układu sercowo-naczyniowego.

Mgr Ewa Dygaszewicz
Dietetyczka i edukatorka diabetologiczna
Prezes Pomorskiego Oddziału Wojewódzkiego PSD

Źródło: Opracowanie własne na podstawie „Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą”, PTD 2023.

Źródła:
1) Hanley AJ, Williams K, Gonzalez C, et al. Prediction of type 2 diabetes using simple measures of insulin resistance: combined results from the
San Antonio; 2) Heart Study, the Mexico City Diabetes Study, and the Insulin Resistance Atherosclerosis Study. Diabetes 2003; 2: 463–9; 3)
Moller DE, Kaufman KD. Metabolic syndrome: a clinical and molecular perspective. Annu Rev Med 2005; 56: 45–62; 4) L. Sobotka, Podstawy
żywienia klinicznego Edycja czwarta, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Kraków 2013; 5) Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób
z cukrzycą, PTD 2023.

Artykuł powstał przy wsparciu firmy Merck