Terminem stopa cukrzycowa określa się szereg zmian chorobowych w obrębie stóp spowodowanych długoletnią i źle leczoną cukrzycą. Zespół stopy cukrzycowej jest pierwszą przyczyną amputacji kończyn dolnych w Polsce i na świecie.
Stopa cukrzycowa może rozwinąć się w wyniku niedotleniania kończyn, co jest powodowane złym ukrwieniem w obrębie stopy. Proces niedotlenianie dotyczy skóry, tkanek miękkich, mięśni, nerwów i kości – zatem wszystkich struktur stopy.
Stopa cukrzycowa – objawy
O występowaniu stopy cukrzycowej mogą świadczyć zarówno ból kończyn dolnych – mrowienie, kłucie, skurcze mięśni, jak i wygląd stopy. Skóra staje się sucha i cienka, ze skłonnością do łuszczenia; pojawiają się pęknięcia np. na piętach; paznokcie są zdeformowane (zaburzony jest ich wzrost), stopa może być sina. Ten rodzaj zmian patologicznych to tzw. stopa cukrzycowa niedokrwienna.
Wyodrębnia się także stopę cukrzycową neuropatyczną – kiedy zmiany chorobowe spowodowane są uszkodzeniem obwodowego układu nerwowego. Wówczas występuje zmniejszone uczucie bólu, temperatury, czucia w stopach. Również pojawia się uczucie kłucie, pieczenia czy mrowienia i obejmuje ono same stopy – tzw. syndrom skarpetek. Z czasem stopa ulega zdeformowaniu, co świadczy o tym, że proces chorobowy dotarł w obręb kości i tkanek. Ponieważ zachwiany jest naturalny mechanizm pocenia się stóp – prowadzi to do wysychania skóry i bolesnych, bardzo głębokich pęknięć np. na piętach.
Pojawiają się ogniska martwicze, a otwarte rany jakie powstają przy głębokim pękaniu skóry są otwartą furtką dla zakażeń.
Zmiany niedokrwienne i neuropatyczne zwykle rozwijają się równocześnie, choć nie w takich samych proporcjach. Z punktu widzenia chorego nie ma to dużego znaczenia, jaki rodzaj stopy cukrzycowej u niego dominuje, jest to jednak istotne z punktu widzenia lekarzy, ponieważ stopę cukrzycowa niedokrwienną leczy się inaczej niż neuropatyczną.
Leczenie zespołu stopy cukrzycowej
Tak jak w przypadku innych powikłań, zarówno makronaczyniowych jak i mikronaczyniowych zasadnicze znaczenie ma wyrównanie metaboliczne cukrzycy. Stopa cukrzycowa nie bierze się znikąd, a jej główną przyczyną są zaniedbania w kontroli glikemii. Samo wyrównanie cukrzycy nie wyleczy stopy, jeżeli zmiany jakie w niej zaszły są rozległe. Konieczna jest pomoc ortopedów i chirurgów. Niestety chorzy zgłaszają się do specjalistów dopiero w tym momencie, kiedy stopy są zdeformowane, uniemożliwiają chodzenie, są na nich otwarte rany. Leczenie szpitalne polega na unieruchomieniu stopy (tak aby chory na niej nie stawał), w zależności od stanu stopy wycina się ogniska martwicze, walczy z zakażeniami, udrażnia zwężone naczynia krwionośne, aby usprawnić przepływ krwi, stosuje się leki zmniejszające lepkość krwi, aby mogła ona łatwiej dotrzeć do chorych struktur. Leczenie szpitalne stopy cukrzycowej jest bardzo czasochłonne, może trwać nawet kilka miesięcy.
Niestety wiele przypadków jest nie do uratowania – dochodzi do amputacji, bądź to palców, fragmentów stropy, całej stopy, a nawet do konieczności amputacji całej nogi.
Jak nie dopuścić do rozwoju stopy cukrzycowej?
Pierwszym i niezbędnym elementem profilaktyki jest dbałość o prawidłowe glikemie. Ale to nie wszystko. Diabetycy powinni codziennie wieczorem oglądać swoje stopy, aby sprawdzić, czy nie ma na nich jakichkolwiek zmian (otarcia, pęknięcia). Ważne jest wygodne obuwie, wykonane z naturalnych materiałów, dobrze wyprofilowane, nieco luźniejsze, aby nie powodować otarć. Chorzy powinni unikać butów otwartych – sandałów, klapek ponieważ z powodu ograniczonego odczuwania bólu mogą nie zauważyć, że dostał się do nich np. mały kamień, który może poważnie zranić stopę, a pacjent może tego zupełnie nie odczuwać. Należy uważać na temperaturę wody w wannie czy pod prysznicem – znowu z powodu nieprawidłowości w odczuwani temperatur łatwo o oparzenia stóp. W codziennej pielęgnacji należy używać specjalnych kremów do stóp, dobrze nawilżających i natłuszczających przesuszoną skórę (najczęściej są to preparaty z mocznikiem). Należy umiejętnie obcinać paznokcie i wycinać skórki, tak aby nie dopuścić do najmniejszych nawet urazów, które łatwo mogą przekształcić się w większe rany.
