Przypomnienie
Ciśnienie tętnicze to siła, z jaką płynąca krew naciska na ściany naczyń krwionośnych. Ciśnienie krwi w tętnicach podczas skurczu serca i wyrzutu krwi do głównej tętnicy (aorty) to ciśnienie skurczowe (systolic blood pressure, SBP); o ciśnieniu rozkurczowym (diastolic blood pressure, DBP) mówimy wtedy, gdy serce się rozkurcza i wypełnia krwią. Przykładowy zapis 120/80 mmHg oznacza, że ciśnienie kurczowe wynosi 120 mmHg, natomiast ciśnienie rozkurczowe 80 mmHg.
Dane epidemiologiczne wykazały, że na świecie na nadciśnienie tętnicze (NT) cierpi około 1,13 miliarda ludzi. W Europie Środkowej i Wschodniej liczba chorych wynosi około 150 milionów osób. Ogólne rozpowszechnienie nadciśnienia wśród dorosłych ludzi wynosi około 30-45 %. Częściej na nadciśnienie tętnicze chorują mężczyźni – 24 %. Wśród kobiet odsetek chorych na NT wynosi około 20%. Tak duże rozpowszechnienie NT jest w dużej mierze skutkiem bardzo małej świadomości czynników ryzyka tej choroby zarówno wśród osób młodych i dorosłych. W Polsce na NT choruje 35% mężczyzn i 29% kobiet (18-79 lat). Łącznie w Polsce chorych na NT jest około 9 mln. Co ciekawe – przez pryzmat wytycznych amerykańskich 2017 – w Polsce byłoby ponad 14 mln chorych na NT.
W czerwcu 2018 roku na Kongresie Europejskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (ESH) w Barcelonie zaprezentowano najnowsze wytyczne postępowania u chorych z nadciśnieniem tętniczym opracowane wspólnie z Europejskim Towarzystwem Kardiologicznym (ESC). Porównując wytyczne Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ACC) z najnowszymi wytycznymi ESH/ESC 2018 widać, że Europa zachowała większą dozę ostrożności co do kryteriów rozpoznania nadciśnienia tętniczego. Wytyczne ACC traktują wszystkie wartości ciśnienia tętniczego powyżej 130/80 mmHg jako nadciśnienie tętnicze.
W uzasadnieniu tak znacznego obniżenia wartości progowych rozpoznania nadciśnienia tętniczego ACC podaje, że ryzyko udaru mózgu i choroby wieńcowej jest odpowiednio 2 razy i 1,5 raza większe u osób z ciśnieniem tętniczym 130–139/85–90 mmHg w porównaniu z osobami z ciśnieniem mniejszym niż (<) 120/80 mmHg. Najnowsze Europejskie wytyczne UTRZYMAŁY dotychczasową definicję nadciśnienia tętniczego, która brzmi następująco: nadciśnienie tętnicze jest to stan, w którym wartość ciśnienia tętniczego jest większa bądź równa (≥) 140/90 mmHg. Wytyczne ESH/ESC 2018 wprowadziły kilka istotnych zmian ważnych zarówno dla lekarza jak i chorych na NT:
1) Nowe uznane czynniki ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego i wpływające na ryzyko sercowo – naczyniowe
a) Kwas moczowy (podwyższone stężenie w moczu – hiperurykemia)
b) Czynniki psychologiczne (przewlekły stres), socjologiczne, ekonomiczne
c) Akcja serca (w spoczynku) większa (>) niż 80 uderzeń/minutę
2) Ryzyko sercowo – naczyniowe wśród chorych na nadciśnienie tętnicze
a) Zróżnicowanie stadiów nadciśnienia tętniczego: I – nadciśnienie tętnicze niepowikłane; II – nadciśnienie tętnicze bezobjawowe (bezobjawowe zmiany narządowe); III – nadciśnienie tętnicze objawowe (jawne patologie powstałe w wyniku NT). Trój stopniowy podział NT pozostawiono bez zmian. Większość chorych na NT ma wysokie bądź bardzo wysokie ryzyko sercowo- naczyniowe. Około 60% chorych ma NT I stopnia.
3) Pomiar ciśnienia tętniczego
Bardzo wzmocniona została pozycja pomiarów ciśnienia tętniczego (BP) poza gabinetem lekarskim (pomiary domowe): całodobowy pomiar BP, samokontrola BP w domu przez chorego. Szczególnie zalecane pomiary pozagabinetowe są dla: osoby z nadciśnieniem białego fartucha (sytuacja, kiedy dana osoba ma podwyższone BP tylko podczas wizyty w gabinecie lekarskim), osoby z wysokim prawidłowym BP (130/85 – 139/89 mmHg), osoby z nadciśnieniem tętniczym nie posiadające zmian narządowych, osoby z ciśnieniem maskowanym (sytuacja kiedy dana osoba w gabinecie lekarskim ma prawidłowe wartości BP, natomiast podczas codziennych czynności ma je istotnie podwyższone), osoby z dużą zmiennością wartości BP.
4) Cele terapii nadciśnienia tętniczego
Nadal najważniejszym celem terapii jest dążenie do wartości BP poniżej (<) 140/90 mmHg, natomiast należy docelowo dążyć do wartości BP niższej niż (<) 130/80 mmHg w pomiarach domowych u większości pacjentów. Do uzyskania celu terapeutycznego może minąć nie więcej niż 3 miesiące.
5) Leczenie nadciśnienia tętniczego
Nadal najważniejsza jest zmiana stylu życia:
– zwiększenie aktywności fizycznej (np. marsz 3 razy w tygodniu po ok. 45 minut)
– ograniczenie spożycia soli kuchennej mniej niż (<) 5g/dobę
– ograniczenie spożycia alkoholu: kobiety 10-20 g etanolu/dzień (1 jednostka); mężczyźni 20-30 g etanolu/dzień (2 jednostki). 1 jednostka = 125 ml wina; 250 ml piwa, 30 ml alkoholu wysokoprocentowego
– unikanie spożycia dużej ilości alkoholu w krótkim czasie (upijania się)
– zwiększenie spożycia: warzyw, owoców, ryb, orzechów, produktów niskotłuszczowych, ograniczenie spożycia czerwonego mięsa
– utrzymanie BMI (body mass index) na poziomie 20-25 kg/m2 oraz obwodu talii: kobiety mniej niż (<) 80 cm, mężczyźni mniej niż (>) 94 cm
– rzucenie palenia (proponuje się skorzystanie z pomocy specjalistycznych ośrodków)
W przypadku farmakoterapii zaleca się od początku stosowanie leków złożonych u większości chorych.
6) Nadciśnienie tętnicze oporne (NTO)
Jest to sytuacja kliniczna kiedy nie można uzyskać normalizacji BP przy użyciu 3 leków hipotensyjnych. NTO nie może być rozpoznane tylko i wyłącznie na podstawie pomiarów gabinetowych BP. Należy wykluczyć nadciśnienie białego fartucha, dążyć do poprawy przestrzegania zaleceń lekarskich (bardzo często bywa że NTO jest pozorne, ponieważ chory nie przestrzega zaleceń lekarza), wykluczyć nadciśnienie powstałe w wyniku innego schorzenia (cukrzyca, zwężenie tętnic nerkowych itd.)
Stanisław Surma – student medycyny
Dr hab. n. med. Aleksander Prejbisz, prof. IK – konsultacja tekstu
Korzystaliśmy z następujących źródeł:
1. Prejbisz A., Januszewicz A.: Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym w świetle wytycznych amerykańskich 2017. Med. Prakt., 2018: 2: 30–38.
2. Williams B., Mancia G. et al. 2018 ESC/ESH Guidelines for themanagement of arterial hypertension. European Heart Journal (2018) 39, 3021–3104.
3. Surma St., Szyndler A., Narkiewicz K. Awareness of selected risk factors for cardiovascular disease in the young population. Choroby Serca i Naczyń 2017; 14(4): 186-193.
4. Surma St., Szyndler A., Narkiewicz K. Awareness of hypertension and other risk factors for cardiovascular disease in the adult population. Choroby Serca i Naczyń 2018; 15 (1): 14–22.
